Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

21-rasm. Qisqa muddatli oraliqdagi investitsiya.

Endi chekli qoplash normasi koeffitsienti r ni va ssuda foiz stavkasi i bilan taqqoslaymiz (2-jadval).

Chekli foiz to`lovi + chekli foyda
^{r } Chekli investitsiya
_* 100%

2-jadval.

Bir yillik qo`yilgan investitsiyaning chekli oqlash normasi.

Sotish quvvati, kg	r - chekli oqlash normasi, %	Ssuda foizi stavkasi i , %	Investitsiyani chekli sof oqlash normasi ^^^r^, %
1000	15,0	10,0	5,0
2000	12,5	10,0	2,5
3000	10,0	10,0	0,0

4000	7,5	10,0	-2,5
5000	5,0	10,0	-5,0

Sotish masshtabi oshishi bilan o`zini oqlash normasi 15 foizdan 5 foizga

tushadi. i  r bo`lganda, investitsiyadan olinadigan daromad maksimallashadi,
ya’ni sotish hajmi 3000 kilogrammga etadi. Ushbu vaziyat 2-rasmda keltirilgan.
i, r

15
10
5
1000
2000
3000
4000
5000


Q Sotish quvvati

22-rasm. Chekli oqlash normasi va ssuda foizi stavkasi dinamikasi.

Ssuda foizi stavkasi o`zgarmas bo`lib 10% ga teng bo`lgani uchun, uning chizig`i abtsissa o`qiga parallel joylashadi. Chekli oqlash normasi do`konlarning sotish quvvatiga qarab o`zgaradi, ya’ni r sotish masshtabi oshishi bilan pasayib boradi.
Chekli oqlash normasi chizig`i investitsiyaga bo`lgan talab chizig`ini ifodalaydi. Talab chizig`idan ko`rish mumkinki, foiz stavkasi qancha yuqori bo`lsa, kapitalga bo`lgan talab shuncha kam va aksincha, foiz stavkasi qancha past bo`lsa, kapital mablag`ga bo`lgan talab shuncha yuqori bo`ladi. Foydani

maksimallashtiradigan sotish hajmi i  r
bo`ladi.
bo`lganda 3000 kilogrammga teng

Uzoq muddatli oraliqdagi investitsiya. Asosiy kapitalga qo`yilgan investitsiyalar asosan uzoq muddatli bo`ladi. Asosiy kapitalning xizmat qilish, ya’ni undan foydalanish muddati mavjud bo`lib, u chegaralangan bo`ladi. Asosiy kapital xizmat ko`rsatish muddati davomida firma uchun daromad keltiradi.
Uzoq muddatli oraliqdagi kapital qo`yilmadan olinadigan foydani hisoblash uchun asosiy kapitalning xizmat ko`rsatish muddatini va undan foydalanish davomida har yilda olinadigan daromadni bilish kerak bo`ladi.

^{Faraz qilaylik,} I ^{- investitsiyani chekli qiymati,} R_j -
j ^{-xizmat ko`rsatish}

yilida asosiy kapitaldan olinadigan chekli (qo`shimcha) daromad. U holda birinchi

^{yil uchun}  j  1
kapitalning chekli oqlash normasini ^r
quyidagi formula orqali

hisoblash mumkin:


I ^1 r^  R₁. (1)

<sup>Demak, bugungi bir so`mlik kapitalning qiymati yilning oxiriga kelib</sup> 1 r
so`mga teng bo`ladi, agar u bir yil davomida r so`mlik foyda keltirsa.
Agar chekli kapital qiymati 1000 so`m va chekli kapitalning bir yildan keyin umumiy foydaga qo`shadigan chekli hissasi 1300 so`m bo`lsa, chekli olash normasi quyidagiga teng.
(1) formuladan foydalanib yozamiz:
r  ^{R1  I}  ^{1300  1000} 100%  30%.
I 1000

Bugungi bir so`mlik kapital qiymati yil oxirida bo`ladi.
1^1  0,3^  1,3
so`mga teng

^{Agar ssuda foizi stavkasi} i  10% <sup>bo`lsa, sof oqlash normasi
r  r  i  30  10  20%</sup> bo`ladi.
Agarda I  1000 so`m va r  30% berilgan bo`lsa, ^R1 ni topish mumkin bo`ladi.
1000 1  0,3  1300.

Ikkinchi yil uchun esa
yoki


R₁ ^1 r^  R₂ , (2)


I ^1 r^ ^1 r^  R₂ ,

2
I ^1 r^2  R

(3)

Bir yillik investitsiyaning qiymati yilning oxiriga kelib quyidagini tashkil qiladi, (1) dan foydalanib quyidagini yozamiz:

Ikkinchi yil uchun esa
I  _
R₁
1 r
_ . (4)

2
R
^{I  }1  r^2

. (5)

.
Ixtiyoriy t yil uchun kapitalning qiymati quyidagicha aniqlanadi:

I  _
R
1 _{ }
^R2 ... ^Rt

1 r
^1 r^{ }1 r^

Jamg`arma va vaqt bo`yicha chekli tanlash normasi. Insonlar joriy va kelajakdagi iste’molni bir-biri bilan solishtirib, jamarish to`g`risida qaror qabul qiladilar. Odatda shaxs kelajakda ko`proq iste’mol qilish uchun bugungi kundagi bir so`mlik iste’molidan voz kechadi. Masalan, shaxsning bir yillik daromadi 100 ming so`m bo`lsin. Agar u ushbu daromadini joriy yilda to`liq iste’mol qilsa, uning jamg`armasi nolga teng bo`ladi. Shaxs ushbu daromadidan 10 ming so`mini jamg`aradi (10 ming so`mlik joriy iste’moldan voz kechadi), agar u kelajakda 10 ming so`mdan ko`proq iste’mol qilish imkoniyatiga ega bo`lsa, masalan 15 ming <sup>so`mlik. U holda uning vaqt bo`yicha chekli tanlash normasi</sup> MRTP ^quyidagicha aniqlanadi:

MRTP  ^C1
C₀
 ¹⁵  1,5.
10

MRTP <sup>- vaqt bo`yicha chekli tanlash normasi, bu shaxsning umumiy tushum</sup> darajasi o`zgarmagan sharoitda bir birlik joriy iste’moldan voz kechish hisobiga bo`ladigan kelajakdagi qo`shimcha iste’mol qiymati bo`lib, u shu voz kechilgan birlik iste’molni qoplash uchun etarlidir.
Vaqt bo`yicha tanlash investitsiya qo`yishga jamg`arma orqali ta’sir qiladi. Lekin, joriy iste’mol hisobidan jamg`armani xohlagancha oshirish mumkin emas. Nega deganda, umumiy daromad cheklangan. Jamg`arma umumiy daromaddan iste’molni ayrilganiga teng.
S  I  C,
bu erda S - jamg`arma; I - umumiy daromad; C - iste’mol.

Ma’lumki foiz stavkasi ^i
qancha yuqori bo`lsa, jamg`arishga moyillik

shuncha yuqori bo`ladi va aksincha.