Vazirligi buxoro davlat

1.2. Mashrab ijodida g’azal janrining o’rni
Mashrab avvalo mohir g’azalnavis hamda ko’plab sho’x va jarangdor mustazodlar, o’ynoqi va jozibador murabba hamda xalq g’amu hasratiga hamdardlik hissi bilan yo’g’rilgan muxammaslar ijodkori sifatida keng dovrug’ chiqargan. Mashrabning juda ko’p g’azallari xalq qo’shiqlaridek sodda va jarangdor, jo’shqin va ta’sirchandir.
Mashrab tasavvuf lirikasining ustalaridan hisoblanadi. Chunki uning she’rlarida Alloh ishqini kuylash yetakchilik qiladi. Alloh ishqiga yetishishda har qanday qiyinchiliklarni yengib o’tishga tayyorligini ta’kidlaydi, lekin bu ishni biror narsa ilinjida qilish qoralanadi. Bunga quyida keltirilgan dars namunalari va she’rlar tahlili jaratonida guvoh bo’lasiz.
O‘zbek mumtoz adabiyotida ko‘plab ijodkorlarning adabiy merosiga duch kelamiz. Aksariyat shoirlar ijodida haqiqiy hayotiy mahbubaning ishqi, uning go‘zalligi, o‘ynoqi misralarda ta’riflanadi. Hatto tabiatning mo‘zijalari ilohiyot yaratgan go‘zal zot ma’shuqaning boshdan-oyoq tasviriga, uning kishini haytarda qoldirarli go‘zalligiga bag‘ishlanadi. Endi Boborahim Mashrabga kelganimizda yorning vasli, husn-u jamoli Quyoshdan o‘tkirligi, oshiqni mast qilishi, shu sabab, yor go‘zalligiga g‘arq bo‘lgan oshiq ishq daryosiga suzishi, yorga erishish yo‘lida hamma narsadan voz kechishi kabi kayfiyatlarga duch kelamiz. Mashrabning boshqa ijodkorlardan ajralib turuvchi sifati uning butun borlig‘i bilan Ollohni tanishi, uni sevishi, ayrim o‘rinlarda borliqdan voz kechishi bilan bog‘liqbo‘lgan qarashlarni ilgari surganligining guvohi bo‘lamiz. Mashrabning ideali asarlardagi g‘oya falsafiy-estetik qarashlarga boy bo‘lib, o‘zining badiiy jihatdan yuksakligi takrorlanmas darajadagi o‘ynoqiligi, ayniqsa, yor siymosida faqat Ollohni tan olish kabi xususisyatlari bilan boshqa ijodkorlardan farqlanadi.
Mashrab ijodi keyingi asrlar adabiyotiga sezilarli ta’sir ko’rsatgan. Nodira, Huvaydo, Qoriy, Furqat, Hamza kabi shoirlar uning g’azallariga taxmis va naziralar bog’lashgan.


II. Bob. Mashrab g’azallarining g’oyaviy-badiiy tahlili

2.1. Mashrab g’azallari tahlili
Biz Mashrab devonidan o’rin olgan bir nechta g’azallar tahlil qilib, uning badiiy g’oyasi , unda qo’llangan badiiy san’atlar va mazmun-mohiyati bilan tanishib chiqamiz:
Mashrabning quydagi ‘’Jamoling ko’rgali keldim, ayo ey mehribon onam’’ g’azali tahlil qilib chiqamiz: Ushbu g’azal 8 baytdan iborat,. a-a, a-b, a-c…. tarzida qofiyalangan.
Mashrab g’azallarida ishq mavzusi yetakchilik qiladi. Ushbu g’azal orqali shoir yor ya’nikim, Olloh vasliga yetishish yo’lida qilgan, tarkidunyochiligini, chekkan mashaqqatlarini onasiga bayon qiladi. Onasining chekkan zahmatlari uchun undan uzur so’raydi.

MEHRIBON ONAM

Jamoling ko’rgali keldim, ayo ey mehribon onam, 
Mening uchun ado bo’lg’an yuragu bag’ri qon onam. 

Xo’tan dashtiga tushtum bul falakning gardishi birlan, 

Eshitkil arzi holimni, men aytay senga, jon onam. 

Ajoyib mehribonimsan, meni oromi jonimsan, 

Murodi du jahonimsan, bihishti jovidon onam. 

Meni bir jodu ko’zluk bul jahon ichra xarob etti, 

Qadi sarvu sanavbar, qoshlari misli kamon, onam. 

Boshimga tushti bul savdo, bo’lubman bulbuli shaydo, 

Shabistoni jahonda qumridek shakkarfishon onam. 

Bu ishq o’ti xarob etti, yurak-bag’rim kabob etti, 

Meni xoki turob etti yuzi mohi tobon onam. 

Seni ko’p intizor ettim firoq o’tig’a, ey Ka’bam, 

Tavofi Ka’bayi maqsuda keldim, dilkashon onam. 

Iloho, avf qilg’aysan bu Mashrabning gunohini, 

Tufayli onayi zorim, g’aribu notavon onam.