Vazifasi bugungi kunda bosh vazifalardan biri hisoblanadi

21-rasm. Narx belgilash uslublari

Narx belgilashning xarajatlarni hisoblashga asoslangan usuli. Bu usul eng oddiy hisoblanib, mahsulot tannarxiga shu mahsulotni ishlab chiqaruvchidan iste’molchigacha yetkazib berishgacha bo’lgan jarayonda vujudga keladigan xarajatlarni va korxonaning oladigan foydasini qo’shishga asoslanadi. Buni misollarda tushuntirishga harakat qilamiz. Misol uchun qandaydir bir mahsulotni ishlab chiqarish quyidagi ko’rsatkichlar bilan tavsiflanadi:

O’zgaruvchan xarajatlar – 100 so’m

Doimiy xarajatlar – 2000000 so’m

Sotish hajmi rejasi (V) – 2000 dona

Shu ko’rsatkichlar asosida mahsulot tannarxini (T) hisoblaymiz.
Doimiy xarajatlar 2000000

T = O’zgaruvchan xarajatlar + ---------------------------- = 100 + ------------ =

V 2000

= 100 + 1000 = 1100 so’m.

Mahsulot tannarxi 1100 so’mni tashkil etar ekan.

Endi, deyaylik ishlab chiqaruvchi ulgurji vositachiga sotiladigan mahsulot hajmidan 20 foiz foyda ko’rmoqchi. U holda sotish narxi (N) quyidagicha topiladi:

T 1100 1100

N = ----------------- = ------------ = ----------- = 1375 so’m.

1-ustama 1 – 0,2 0,8
Demak, ishlab chiqaruvchining foydasi 1375 – 1100 = 275 so’mni tashkil etadi.

Ulgurji savdo qiluvchi, o’z navbatida, sotilgan mahsulot hajmidan 20 foiz miqdorida foyda ko’rishni xohlasa u holda mahsulotning sotilish narxi quyidagicha topiladi:

1375 + 1375 so’mdan 20 foiz = 1375 + 275 = 1650 so’m.

Har xil tovarlar uchun savdo ustamalari bir-biridan farq qiladi. Narxni aniqlashga bunday yondashuvda bozor talabi va raqobatchilar narxi hisobga olinmaydi. Bundan tashqari, sotiladigan mahsulotning hajmini aniqlash qiyin bo’lganligi sababli, ishlab chiqarish xarajatlarining hajmini aniqlashda ham qiyinchilik tug’iladi. Shunga qaramasdan, bahoni aniqlashning bu usuli tez-tez qo’llaniladi, chunki bu usul oddiy va tushunarlidir. Narx belgilashning xarajatlarni hisoblashga asoslangan uslublaridan yana biri zararsizlik va maqsadli foydani ta’minlashning tahlili asosida olib boriladigan usul hisoblanadi.

Zararsizlik va maqsadli foydani ta’minlashning tahlili asosida narx belgilash usuli. Ma’lumki, har bir korxona ma’lum bir foydani ko’zlab narx qo’yishga intiladi. Narxlashtirishning bu usuli zararsizlik grafigiga asoslanadi. Zarasizlikning gipotetik grafigi 22-rasmda ko’rsatilgan.

Bu grafikda yalpi daromad, foyda va jami xarajatlarning sotiladigan mahsulot hajmiga bog’liqligi ko’rsatilgan. Keltirilgan 19-rasm ma’lumoti shundan dalolat beradiki, doimiy xarajatlar 300000 so’mga teng bo’lib, sotiladigan mahsulot hajmiga bog’liq emas. O’zgaruvchan xarajatlar doimiy xarajatlarga qo’shilib jami xarajatlarni tashkil qiladi va uning miqdori sotiladigan mahsulot hajmiga qarab o’zgarib turadi. Yalpi daromad egri chizig’ining tikkaligi tovar narxiga bog’liq bo’ladi. Bizning misolimizda tovar birligining narxi 20 so’mga teng.

Bunday narxda zararsizlikni ta’minlash uchun korxona eng kamida 30000 tovar birligini sotishi kerak. Shuncha miqdordagi tovar birligining har birini 20 so’mdan sotib, korxona 600000 so’m tushumga ega bo’ladi. Ana shu ko’rsatkich zararsizlik nuqtasiga mos keladi. Maqsad qilib qo’yilgan foydaga erishish uchun korxona sotish hajmini oshirishi zarur. Bizning misolimiz bo’yicha korxona 200 ming so’m foyda olishi uchun eng kamida 50 ming tovar birligini sotishga erishishi kerak bo’ladi.

Yalpi daromad