10
Leki n bunday qara ma- qarshili kni angl ash j uda qi yi n kechadi. Ha, menej erli k
(boshqar uv) i nqil obi XX asr ni ng i kki nchi yar mi da et akchi ma mlakatl ar ni ng t ezkor
ri vojl ani shi dagi, bozor munosabatl ari ni a mal ga oshirish, tanazull ar ni engi b
o`tishda, bozor munosabatl ari ni t ako millashtirishda ko` pl ab bozor sub` ektl ari va
mul kni ng ko`ri nishl ari ni paydo bo`lishi da asosi y o mil bo`l di. Me nej erli k i nqil obi
ta`siri da ko` p za monavi y tsi vilizatsi yal ar mashhur ijti moi y natijalarga erishdil ar.
Tadbir korli k ha mda boshqar uvni ng yangi madani yati shakll anmoqda. Uni ng
maz muni ni mada? Bi ri nchi navbat da, unda oqil ona boshqarish, bili m, il mi y
l oyi hal ashtirish
va dast url ash, mat e mati k va ijti moi y modellashtirishni oqil ona
tadbi q etish al ohi da aha mi yat kasb et adi. Il miy boshqar uvni ng bu usull ari ijti moi y
resurslar, «i nson o mi li» resursl ari dan t o`liq f oydal anishga qaratil gan. Boshqar uv
bili mlari ni ng, boshqaruv kont sept si yal ari ning, l oyi ha va dast urlar ni ng shakll ani shi
ma halli y ha mja mi yatlar yut ug’i natijasi da ma halli y menej ment tez ri vojlanmoqda.
Mi lli onl ab boshqar uvchil ar ( menej erl ar) mi yasi da sifat o`zgarishl ari sodir
bo`li b, ul ar mut axassisl ar ga ayl ani b, hududl ar ni ng ijti moi y-i qtisodi y ri vojl ani sh
sur`atl ari ga sa mar ali ta`sir qil moqda. Moliya i nstit utl ari va tij orat t ashkil otl ari ni ng
shaxsi y egal ari soni ort moqda. Shart no ma asosi da yoll angan va boshqar uv
faoli yati ga mas` ul bo`l gan har bir mahalli y menej er o`z i shi natij al ari ga ko`ra
boshqar uv sohasi da ki chi k bir t adbir kor ga ayl anadi.
SHunday qili b,
tadbir korli kni ng yangi t uri - menej erli k shakll anadi. Bu j arayon keng doirada sodir
bo`li b, but un boshqaruv ti zi mi da o` z o`r nida negi zi dan o` zgartiri b va uni ma qsadli
qil adi: aholi-akt si yadorl ar- kengash- menej ment.
Natij ada,
menej erl ar
keng
vakol atl ar ga ega bo`l adi, l eki n beril gan vakol atl ar ga
aholi ol di da j avobgar
bo`l adil ar j ahon t ajri basi ga bi noan, bu naf aqat menej er ning, bal ki mahalli y
ma` muri yat va mansabdorl ar apparati ning ha m mas` uli yatli va pr ofessi onal
ja moasi ni t uzishni ng eng sa mar ali usuli dir. Menej ment va kor por ati z m
ta moyill ari ga asosan aholi ma` muri yat va me nej erl ar ni ng mahalli y ha mj a mi yati ni
ri vojl ani sh maqsadl ari ni bel gil ab beri b, uni ng davl at t ashkilotl ari ni ng mahalli y
or ganl ari ga xi sobot topshirishi ni kaf ol atl aydi. Bu ijti moi y boshqar uv t ashkil oti ni ng
asosi y t a moyili sifatida i shtirok et may, bal ki t adbir korli kni zamonavi y boshqar uv
ma dani yati ni a mal ga oshirish mexani z mi sifati da i shtirok et adi. Ri vojl angan ki chi k
tadbir korli k yor da mi da, biri nchi
navbat da i nnovat si on, il mtal ab sohal ar yor da mi da
but un j a mi yat hayotini ma` navi yat va boshqar uvchanli k asosi da sog’l omlashtirish
uchun shar oit yaratildi. XXI asr da bu t endent si yani yanada kengaytirish t al ab
qili nadi, sababi bu asrda ijti moi yl ashuv va ma` navi yat usti i qtisodi yot e mas, bal ki
ja mi yat taraqqi yoti, uni ng maqsadl ari va exti yojl ari boshqaradi.
Ja mi yat da, oxir- oqi bat shunday xaqi qat ni angl ash sodir bo`ladi ki, uni ng
muvozanati j uda boyl ar va j uda qas hshoql ar dar o madl ari da 10 mart ali k f ar q
bo`lishi mu mki n e masli gi ga oli b kel adi. Aholi ni ng 10 %dan ka mi qashshoqli kda
ob` yekti v sababl ar bo` yi cha yashashi mu mki nli gi t obora oydi nl ash moqda.
Ko` pgi na ri vojl angan ma ml akatl ar uchun bu kriti k nuqt a xi soblanadi. Mua mmoni
t ushuni sh, j ori y ri vojl ani sh t endent si yalari ni ng na moyon bo`lishi, ul ar ni hal
qilishni ng yangi usullari ni ha m keltiri b chi qar adi. Ul ar
boshqar uv sohasi da yuzaga
keli b, strat egi k va t akti k xarakt er ga ega. Bos hqar uv or ganl ari shuni ngdek, davl at
11
aholi ijti moi y hi moyal ash chor al ari ni ishl ab chi q moqda. Bu bozor ni yanada
ijti moi y chekl ashga imkon beradi.
Bos hqar uvni ng bosh ob` yekti - davl at ga yangi t al abl ar qo` yil mokda. Bu o` z
navbati da mahalli y o` z- o`zi ni boshqarish or ganl ari ni ng moddi y- moli yavi y va
huquqi y bazasi ni must ahka ml aydi, qachonki faqat t abi at resursl ari dan e mas, bal ki
hududi y r esursl ari dan (ijti moi y, madani y - ma` navi y, boshqar uv) t o` g’ri
foydal anganda.
Ul ar huku mat va boshqaruvni ng yuqori pog’ onal ari da ul ar vazifal ari ga xos
bo`l magan asos t opadi va boshqar uvni ng za monavi y usull ari ga e`ti bor qar atishga
i mkon ber adi. Hozi rda
mahalli y ha mj ami yatl ar, al ohi da t ashkil ot yoki fir ma,
axbor otl ar, t exnol ogi yal ar, ma`l u motl ar banki asosi da kor por ati v maqsad
natij al ari ga asosl angan xol da o` zi ni ng ri vojlani sh strat egi yasi ni ishl ab chi q mokda.
SHuni ng uchun, j a mi yat da boshqar uv ma dani yati ni ng o`r natilishi ni ng t ezl ashgan
jarayoni a mal ga oshiril moqda, «past dan yuqori ga» kontsept ual fi krl ash a mal ga
oshiril moqda. Hayot da si nal gan dast uri y- maqsadli va boshqar uvni ng bashor at
usull ari uni ng hamma bosqi chl ari da boshqar uv f aoli yati ni ng
me` yori ga
ayl an moqda.
Ijti moi y t araqqi yotni ng
ri vojl ani shi ga t o`sqi nli k
qil uvchi, ijti moi y
muvozanat ni buzi shni ng asosi y sababi bo`li b, ijti moi y
boshqar uv ti zi mi ni ng
ri vojl an magani, ijtimoi y menej ment ni ng sa mar asi zli gi, uni ng nazari ya va
a mali yoti ni o`zl ashtirishdagi etishmovchili kl ar hisobl anadi.
Do'stlaringiz bilan baham: