Vaxobov h, mirzamahmudov o. T

 

---

9.2.3. Jadvallar bilan ishlash. 
Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya darslarida ko’pincha raqamlar ma’lum 
bir ko’rsatgichlar bo’yicha guruhlashtirilgan bo’ladi. Bunday guruh-
lashtirilgan raqamlar yig’indisiga jadvallar deb ataladi. Jadvallar maktab 
geografiyasining barcha tarmoqlarida foydalaniladi. Tabiiy geografiya 
kurslarida ko’proq quyidagi jadvallardan foydalaniladi: Yer yuzasida 
quruqlik va suvlikning taqsimlanishi; Okeanlar, dengizlar cho’kmalar, 
bo’g’izlar; Materiklar va ulardagi daryolar, ko’llar, orollar, cho’qqilar, 
vulqonlar jadvallari; iqlim ko’rsatgichlari jadvallari; va x.k. 
Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya kurslarida quyidagi yo’nalishlar 
bo’yicha jadvallardan foydalaniladi: Davlatlar guruhlari bo’yicha; axolii va 
uning ko’rsatgichlari; tabiiy resurslari ko’rsatgichlari; sanoat tarmoqlari 
ko’rsatgichlari; qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish ko’rsatgichlari; transport 
ko’rsatgichlari; xalqaro iqtisodiy aloqalar ko’rsatgichlari; ma’muriy 
birliklar ko’rsatkichlari. 
Geografiya ta’limida jadvallar quyidagi guruhlarga bo’linadi: Oddiy; 
guruhlashtirilgan; kombinatsion; va boshqa jadvallar. 
Oddiy jadvallarda xalq xo’jaligini tarmoqlari bo’yicha rejalashtirish 
uchun asos bo’ladigan statistik kuzatishlar natijalari ma’lum bir tizimga 
solinadi. Bunday jadvallarga markaziy statistika qo’mitasi tomonidan 
chiqariladigan statistik to’plamlar kiradi. Mazkur jadvallardan O’zbekiston 
iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi kursini o’rganishda foydalaniladi. 
Mazkur jadvaldan har bir viloyatning xo’jaligini rivojlantirish xususiyat-
larini o’rganishda ham foydalaniladi. 
Guruhlashtirilgan jadvallarda statistik ma’lumotlar ma’lum bir 
ko’rsatgichlar bo’yicha guruhlantiriladi. Masalan, aholini quyidagi guruh-
larga bo’lib ko’rsatish mumkin: shahar va qishloqlar aholisi, erkaklar va 
ayollar, dehqonlar, ziyolilar, bolalar, o’smirlar, qariyalar va x.k. 
Kombinatsion jadvallar murakkabroq bo’ladi. Masalan, ishchi kuchi 
ixtisosligi bilangina emas, balki jinsi, yoshi bilan ham guruhlashtiriladi. 
Kombinatsion jadvallar guruhlarni solishtirishga imkon beradi. 
Darslikda keltirilgan jadvallardagi statistik ko’rsatgichlarni tahlil
qilishga kirishishdan oldin o’quvchilarga tahlil ni maqsadini tushuntirish 
lozim. Jadvallarni tahlil qilish dars jarayonida amalga oshirish lozim. 
Ularni tahlil vazifa sifatida bermaslik lozim. Chunki jadvallar bo’yicha 
tushunmovchiliklar tug’ilishi mumkin. 

---

Maktab geografiyasi kurslarida voqea va xodisalarni statistik tahlil dan 
oldin ularni nazariy jihatdan asoslab berish lozim. Masalan, iqlim haqidagi 
statistik ma’lumotlarni tahlil qilishdan avval iqlim hosil qiluvchi omillar 
haqida nazariy bilimlar berib o’tish lozim. 
Jadvallarni tahlil qilayotganda statistik ko’rsatgichlarni qiyoslash 
iqtisodiy geografiya darslarida katta axamiyatga ega.