Вақт фалсафаси

23-Мавзу: Бошқарувда ишчан ташкил этиш муносабатлар олиб бориш маданияти ва уларни моделлаштириш

• Улуғбек Ҳайитов – ЎзЖОКУ ИГФ кафедраси доценти

Маъруза режаси : 1.Инсон фаолиятида модел ва моделлаштириш масалалари 2.Ишчан муносабатлар маданияти: А) Инсоннинг шахсий «Мен”лиги Б) Манманлик ва хушомадгўйлик В) Бошқаларни тинглай билиш. 3.Баҳслашиш маҳорати ва ҳақиқат. 4.Бошқарув тизимида мажлис ва йиғилишлар ўтказиш маҳорати

Инсон фаолиятининг барча маҳсулотлари моддий ёки идеал объектлардир.

• Модел ҳар доим ҳам объектнинг тасвири ёки прототипи эмас. Баъзан асл объектнинг ўзи ҳам модель деб аталади. Я.Неуймин ёзганидек, замонавий маънода модел атамаси "моддий ва идеал объектларнинг деярли чексиз доираси билан боғлиқ" бўлиб, улар инсон фаолияти соҳасидаги турли муаммоларни ҳал қилишда қўлланилади

Йигирманчи асрда моделлаштиришни инсон фаолиятининг турли соҳаларида қўллаш ва уни назарий жиҳатдан тушуниш оммавий тус олди

• Бугунги кунда модел ва моделлаштиришнинг ўнлаб таърифлари мавжуд, аммо ҳар сафар контекстга қараб, уларнинг семантик маъноси ўзгаради. Демак, уюшган системаларда (машиналарда, тирик организмларда ва жамиятда) бошқарув ва алоқа жараёнларининг умумий қонуниятлари ҳақидаги фан кибернетика соҳасидаги таниқли мутахассис М.Пешелнинг фикрича, “модел бу - мияда ёки унинг ташқарисида мос жисмоний муҳитда мустаҳкамланган билиш жараёни"нинг натижасидир.
• Ю.Иванилов ва А.Лотовлар бошқача фикрда бўлиб, “модел сўзи кенг маънода ё бизни қизиқтираётган объектнинг маълум бир тасвирини (шу жумладан шартли ёки руҳий) ёки аксинча, қандайдир объектнинг прототипи ёки объектлар тизимидир» .

Бунга шуни қўшимча қилиш керакки, баъзан, масалан, "модел" тушунчаси умумийга нисбатан махсус, бошқа ҳолларда эса аксинча тушунилади. Концепциянинг бундай кенг талқини билан кўплаб қарама-қаршиликлар пайдо бўлади, улар реал ҳаётда одатда муаммони яхлит тушуниш эмас, балки сезги ва амалий мақсадга мувофиқлик даражасида ҳал қилинади.

• В. Штофф кенг маънода модел деганда ҳақиқатнинг у ёки бу қисмини соддалаштирилган (схемалаштирилган ёки идеаллаштирилган) ва визуал шаклда такрорлайдиган ақлий ёки амалий жиҳатдан яратилган тузилма тушунилади, деб ҳисоблайди. Модел ҳақиқатнинг у ёки бу қисмини соддалаштирилган шаклда такрорлашига рози бўлган ҳолда, келинг, ўзимизга савол берайлик: ҳамма нарса шундайми?