Variant, Leningrad fonologik maktabida ottenka

II. L.V. Shcherba I.A.Boduen de Kurtenening iste‘dodli shogirdlaridan biri
edi. U ozining 1912 yilda nashr qilingan "Sifat va miqdor nuqtai nazaridan rus
unlilari" nomli asarida fonemani "bizning psixik faoliyatimiz mahsuli" deb
ta‘riflagan.
Fonemaning funksional mohiyati haqidagi qarashlar L.V. Shcherbaning
"Fransuz tili fonetikasi" (1937) va "Tilshunoslikning navbatdagi muammolari"
(1945) nomli asarlarida yanada rivojlantirildi. Nutq tovushlari tavsifiga u uch xil
nuqtai nazardan yondashadi: 1) fizik tabiatiga ko‘ra (L.V. Shcherba uni nutq
tovushiking fizik aspekti deb nomlaydi); 2) biologik asosiga ko‘ra (L.V.
Shcherbada - biologik aspekt); 3) lingvistik yoki ijtimoiy moxiyatiga ko‘ra (L.V.
Shcherbada – lingvistik aspekt). Bu aspektlarning uchinchisini L.V. Shcherba til
uchun eng muhim jihat deb qaraydi.
Akad. L.V. Shcherbaning fonetika va fonologiyaga, uning asosiy birligi
bo‘lgan fonemaga oid qarashlari va g‘oyalarini quyidagi tarzda umumlashtirish
mumkin:
1) fonetikani fonologiyadan ajratib bo‘lmaydi. Ular bir fanning ikki (kuyi va
yuqori) bosqichlaridir;
2) fonetika morfologiyaning tarkibiy qismi emas, u alohida mustaqil fan;
3) fonema tilning eng kichik birligidir, u talaffuz oqimidan ajratib olinadi;
4) fonemalarning ma‘no farqlash vazifasi bor;
5) fonema nutqda o‘z ottenkalari shaklida namoyon bo‗ladi;
6) fonemaning differensial belgilari mavjud bo‗lib, bu belgilar
artikulyatsiyaga oid terminlar bilan nomlanadi;
7) fonemalar qarama-qarshiliklar birligidan iborat sistemaga birlashadi. L.V. Shcherbaning fonetika va fonologiyaga oid g‗oyalari Leningrad (hozirgi
S.-Peterburg) fonologiya maktabining tarkib topishiga asos bo‘lgan.