Vaqtli qatorlar yordamida tebranuvchanlikni modellashtirish va prognozlash

a –vaqt t = 0 bo’lganda Vaqtli qatorning boshlang’ich darajasi;
b –qaralayotgan davrda qator darajalarining o’rtacha mutloq o’zgarishi.
3-jadval
“N”-yilning 10 oyi nominal ish haqining “N-1”- yilning dekabr oyi darajasiga nisbatan foiz hisobida o’sish sur’ati Vaqtli qatori uchun trendlar tenglamalari

Trend turi	Tenglama
Chiziqli		0,887	0,873
Ikkinchi tartibli parabola		0,937	0,920
Darajali		0,939^**	0,931^**
Eksponentsial		0,872^**	0,856^**
Giperbola ko’rinishida		0,758	0,728
^*Qavs ichida regressiya koeffitsientining standart hatoliklari ko’rsatilgan ^**Determinatsiya koeffitsientlari chiziqli holga keltirilgan regressiya tenglamalari asosida hisoblangan

Jadvalda keltirilgan chiziqli trend tenglamasidan shunday hulosa qilish mumkin: “N”- yilning10 oyi davomida nominal oylik ish haqi 82,66 foizga o’zgargan, o’rtacha oylik mutloq o’sish esa 4,72 foizga teng bo’lgan. Vaqtli qator darajalarining chiziqli trend bo’yicha hisoblangan qiymatlari ikki usul bilan aniqlaniladi. Birinchidan, topilgan trend tenglamasiga kema-ket t = 1,2,…,n qiymatlar qo’yib boriladi, ya’ni

Ikkinchidan, chiziqli trendning parametrlari hususiyatlaridan kelib chiqqan holda qatorning har bir keyingi darajasi oldingi daraja bilan o’rtacha mutloq zanjirsimon o’sish yig’indisidan iboratligini e’tiborga oladigan bo’lsak quyidagini yozish mumkin:

Chiziqli trend grafigi 12.1.3-rasmda keltirilgan.

Shu tariqa Vaqtli qatorlar tendentsiyasini modellashtirish mumkin.