Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi

Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi
 
.
591 
quyidagilarni ajratib ko‘rsatishimiz mumkin. Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar 
valyuta boshqaruvi tizimining birinchi bosqichida boshqa mamlakatlar singari 
ichki bozorlarini himoya qilish maqsadida qattiq choralarni qo‘llashgan. Yuqorida 
ko‘rib chiqilgan ko‘pgina mamlakatlarda valyuta siyosati asosan ma’muriy usullar 
yordamida amalga oshirilgan, kapital harakati kuchli nazorat ostida bo‘lgan va 
100%li valyuta tushumini sotish amal qilgan. Ushbu mamlakatlar milliy 
valyutasini to‘liq konvertatsiyalashga harakat qilishi natijasida valyuta siyosati 
liberallashdi. 
Dastlab qattiq valyuta boshqaruvi va nazorati ichki ishlab chiqarishning 
rivojlanishi hisobiga iqtisodiyotning rivojlanishiga olib keldi va bu o‘z navbatida 
mehnat resurslariga bo‘lgan talabni ko‘paytirdi. Bandlikning oshishi esa yalpi talab 
oshishini rag‘batlantirdi va milliy ishlab chiqaruvchilar iqtisodiy holatining 
yaxshilanishiga olib keldi. Bozorda raqobat kurashi kuchaydi va ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotlar sifati oshdi. Lekin ichki talab qondirilgandan so‘ng 
ko‘pgina ishlab chiqaruvchlarning xalqaro bozorga chiqish zaruriyati paydo bo‘ldi. 
O’z mamlakatida va hamkor mamlakatda davlat tomonidan valyuta boshqaruvini 
yumshatish choralarini ko‘rib chiqmasdan turib jahon bozoriga kirib borish 
darajasi yuqori bo‘lmas edi. Mamlakatlarning jahon bozoriga kirib borishi 
kuchayishi ulardan valyuta siyosatini liberallashtirish va valyuta nazoratii 
o‘zgrtirishni talab qildi. 
Hozirgi kunda ushbu kategoriyadagi mamlakatlar uchun iqtisodiy 
rivojlanishini davom ettirish uchun savdo hamkorlari bilan mahsulotlar 
raqobatbardoshligini oshirish evaziga eksport xajmini oshirish uchun maksimal 
darajada ochiqlik talab qilinadi. Raqobatbardoshlik darajasi ishlab chiqarilayotgan 
mahsulotlar kapital sig‘imi yuqoriligi, ushbu mamlakat korxonalarning jahon 
bozoidagi mavqei va b.lar bilan aniqlanadi.Bundan tashqari, ushbu mamlakatlar 
milliy valyutalarining to‘liq konvertatsiyalanganligi valyuta siyosatini qattiq 
choralar asosida olib borish imkonini bermaydi (noqonuniy kapital harakatidan 
tashqari). Oxirgi yillarda rivojlangan mamlakatlarda terroristik tashkilotlarni 
moliyaviy qo‘llab quvvatlovchi korxona va tashkilotlar mavjudligi sababli ularni 
qattiq nazorat qilish kerak. 
Endi iqtisodiy rivojlanish darajasi yuqori bo‘lgan mamlakatlar valyuta 
siyosatini ko‘rib chiqamiz.
Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar o‘z tarixida barcha valyuta kursi rejimini 
qo‘llashgan. Hozirgi kunda ko‘pgina rivojlangan va o‘tish davridagi mamlakatlar 
belgilangan valyuta kursi rejimidan voz kechib, cheklashlarni asta sekin bekor 
qilish tendensiyasiga ega bo‘lgan boshqariladigan valyuta kursi rejimini 
tanlashmoqda. Quyida rivojlangan mamlakatlar joriy valyuta kursi siyosati 
tendensiyasi va muammolarini tahlil qilamiz. Shubhasiz yagona yevropa valyutasi 
sifatida jahon bozorida Yevroning paydo bo‘lishi muhim voqea bo‘ldi. Hozir 
yevroning asosiy jahon valyutalariga va birinchi o‘rinda AQSh dollariga nisbatan 
o‘zgarishi butun jahonni qiziqtirib kelmoqda.

---