Valuta-kredit munosabatlari

6.2 Xalqaro hisob-kitoblarning asosiy shakllari
va ularning tavsifi
Xalqaro hisob-kitoblar ikki guruhga bo‘linadi: hujjatlashti-
riladigan, hujjatlashtirilmaydigan to‘lovlar.
Hujjatlashtiriladigan to‘lovlarga:
1)  hujjatlashtirilgan  akkreditiv;
2) inkassa bilan amalga oshiriladigan barcha to‘lovlar kiradi.
Hujjatlashtirilmaydigan to‘lovlarga:
1)  to‘lov  topshiriqnomasi;
2)  cheklar;
3) SWIFT (SWIFT) kiradi. Hujjatlashtirilmaydigan to‘lov-
larni turkumlashda mezon shartlari sifatida to‘lov shartlari oli-
nadi.  Agar  har  qanday  hisob-kitob  quyidagi  3  to‘lov  asosida

---

92
amalga oshirilsa, bu hujjatlashtirilmaydigan hisob-kitob hisob-
lanadi:
1)  oldindan  to‘lash;
2) tovarni olgandan so‘ng to‘lash;
3) ochiq hisobvaraqlar bo‘yicha hisob-kitoblar.
Xalqaro hisob-kitoblarning asosiy shakli sifatida quyidagilar-
ni  ko‘rsatish  mumkin:
1)  inkassa;
2)  hujjatlashtiriladigan  akkreditiv;
3)  cheklar;
4)  to‘lov  topshiriqnomalari.
Bank o‘tkazmasi bir bankning boshqa bir bankka oluvchiga
(benefitsiarga)  muayyan  bir  summani  to‘lash  haqidagi  top-
shirig‘ini o‘zida ifodalaydi. O‘z mablag‘larini ma’lum bir maqsadda
o‘tkazmoqchi bo‘lgan mijozning ko‘rsatmasiga asoslangan holda
bank bunday topshiriqni berishi mumkin. Bunda valuta mablag‘-
lari benefitsiarga hech bir shartsiz yoki ma’lum bir hujjatlarni
taqdim qilish asosida berilishi mumkin.
Bank o‘tkazmasi shaklida tijorat operatsiyalari bo‘yicha hisob-
kitoblar quyidagicha amalga oshiriladi (6-chizma):
1) Eksportyor va importyor tomonidan shartnoma imzola-
nadi. Shartnomada hisob-kitob shakli va shartlari belgilanadi.
2)  Eksportyor  bitimda  ko‘rsatilgan  vaqt  ichida  tovarni
jo‘natadi.
3) Eksportyor yuk tashuvchi tashkilotlardan transport huj-
jatlarini oladi.
4) Transport hujjatlarini boshqa hujjatlar to‘plami bilan birga
importyorga yuboradi.
5) Hujjatlarni olgandan so‘ng tovarga egalik huquqi impor-
tyorga o‘tadi va u o‘z bankiga pulni o‘tkazish to‘g‘risidagi arizani
taqdim qiladi.
6)  Importyorning  banki  arizaga  asoslangan  holda  to‘lovni
bajarish topshirig‘ini eksportyorning bankiga pochta yoki telegraf
orqali uzatish yo‘li bilan o‘tkazmani amalga oshiradi.
7) Eksportyorning banki to‘lov topshirig‘ini olgandan keyin
uning to‘g‘ri to‘ldirilganligini tekshiradi (agar benefitsiarning
nomi,  manzili  noaniq  yoki  xato  ko‘rsatilgan  bo‘lsa,  bank

---

93
to‘lovni  bajarmay  qaytarib  yuborishi  ham  mumkin)  va  eks-
port tushumini benefitsiarning hisobvarag‘iga o‘tkazadi, so‘ngra
eksportyorga xabar beradi.