Va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti «Xizmatlar ko‘rsatish, servis va uni tashkil etish»

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Ilmiy ishlari natijalarini tuzish.
   
2. 
   Ilmiy hisobot tuzishdagi umumiy reja tarkibi.
   
3. 
   Annotatsiya va referat tuzishda - qo‘yilgan talablar.
   
4. 
   Ilmiy-texnikaviy hisobotlarning rasmiylashtirilishi.
   
5. 
   Ilmiy axborotlarni qayta ishlovidagi qo‘llaniladian usullar.
   
6. 
   Ilmiy hisobot matnini tahrirlash talabi.
   
7. 
   Ilmiy ishlarni taqrizlash.
   
8. 
   Ilmiy ishlar natijalarini amaliyotga tadbiq qilish etaplari.
   
9. 
   Tadbiq etishdagi sinov namunalarini yaratish.
   
10. 
    Ilmiy ish natijalarini tadbiqini rasmiylashtirish.
    

6. Mazvu: Ixtiro va ratsionalizatorlik talabnomasi, ilmiy tavsif va takliflar

Asosiy savollar:

1. 
   Ixtironing mazmuni va ko‘rinish hollari
   
2. 
   Ratsionalizatorlik talabnoma tushunchasi va uning mohiyati
   
3. 
   Ixtirochilik va ratsionalizatorlik ishlarini tashkillashtirish iqtisodiy-texnikaviy asoslari
   
4. 
   Ilmiy-texnikaviy patentlar axborotnomasi
   

Tayanch tushuncha va iboralar: muallif; qo‘mita; ixtirolar; litsenziya; patent; ratsionalizatorlik; ratsionalizatorlik talabnomasi; mualliflik guvohnomasi; vedemostlar; patent hujjati; byulleten; fiksatsiya.

1. Ixtironing mazmuni va ko‘rinish hollari

Ilmiy izlanish jarayonida eng yangi yangilik, bu ixtiro tariqasida bo‘ladi.

Insoniyat taraqqiyotining muhim omillaridan biri, bu ixtiro hisoblanadi. Chunki, har bir ixtiro o‘zining yangiligini, mohiyati va amaliyotda tadbiqi bilan shu sohani bir necha darajada rivojlantiradi.
O‘zbekiston Patent idorasi Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 14 iyundagi 209-sonli qaroriga asosan takshil etilgan bo‘lib, shu qaror Bilan tasdiqlangan Nizom asosida ish yuritadi.
Nizomning umumiy qoidalariga asosan, “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to‘g‘risida”, “Tovar belgilari, xizmat ko‘rsatish belgilari va tovarlar kelib chiqishi joylarining nomlari to‘g‘risida”, “Seleksiya yutuqlari to‘g‘risida”, “Elektron hisoblash mashinalari uchun dasturlar va ma’lumotlar bazalarini huquqiy muhofaza qilish to‘g‘risida”, “Integral mikrosxemalar topologiyalarini huquqiy muhofaza qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikavi qonunlariga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Davlat patent idorasining (keyingi o‘rinlarda – Patent idorasi deb ataladi) asosiy vazifalari, funksiyalari va vakolatlarini belgilaydi.
Qabul qilingan nizom bo‘yicha ixtiro - xalq xo‘jaligining hohlagan sohasida, ijtimoiy-madaniy ko‘rinishda yoki mamlakat himoyasida ijobiy samara beruvchi yangi, oldingilaridan tubdan farq qiluvchi texnikaviy yechim hisoblanadi.
Bunda xalq xo‘jaligi deganda, sanoat, qishloq xo‘jaligi, transport, qurilish, savdo, aloqa, xizmat va boshqalar ko‘zda tutiladi.
Ijtimoiy-madaniy qurilishga esa xalq-xo‘jaligi va mamlakat himoyasi terminlariga kirmagan: sog‘liqni saqlash, maorif, sanoat, sport sohalari kiradi. Mana shu sohalarning hohlaganida ixtiro qilish mumkin.
Harbiy sohada qilingan ixtirolar harbiy texnikani takomillashtirish, rivojlantirishga qaratilgan bo‘ladi.
Barcha ixtirolar xalq hayoti talabidan kelib chiqqan topshiriqlar yechimi bo‘yicha bajariladi. Ixtironing ob’ekti sifatida, yangi qurilish uslub, yangi moddalar yoki oldingi ishlatilgan qurilma yoki uslublarning yangi sohada qo‘llanilishi va h.k. kiradi.
Quyidagi ob’ektlar bo‘yicha qilingan yangiliklar ixtiro hisoblanmaydi:

• 
  xalq xo‘jaligini boshqaruvidagi tashkiliy sistema va metodlar (rejalashtirish, moliyalashtirish, ta’minot, hisobot va h.k.);
  
• 
  shartli belgilar (masalan: yo‘l belgilari, marshrutlar) jadallar, qoidalar (masalan, o‘yin qoidasi, yo‘l harakat qoidasi va h.k.);
  
• 
  qurilish territoriyasi, bino, qurilmalar, rejalashtirish sxemalari va loyihalari;
  
• 
  tarbiya sistemasi va metodlari, o‘qitish, o‘rgatish, tilning grammatika sistemasi va h.k.;
  
• 
  kiyimlar tashqi ko‘rinishi, formasi, fasoni, ya’ni sanoat namunalari qonuni bilan himoyalangan takliflar.
  

Shu bilan birga umuman foydasiz, jamiyat ishlariga qarama-qarshi, insoniylikga qarshi bo‘lgan takliflarga ham ixtiro berilmaydi.
Qishloq xo‘jaligidagi yangi navlarga va gibridlarga ham ixtiro guvohnomasi beriladi.
Ixtiro mualliflariga qabul qilingan qoida qonunlarga asosan, mualliflik guvohnomasi beriladi-ki, bu ixtironing birinchiligini, ixtironing haqiqiy muallifini, mazmunini tasdiqlovchi, shundan kelib chiqgan holda uning haq-huquqini belgilovchi muhim hujjat hisoblanadi.
Agarda, ixtiroga butkul haq-huquqini muallif yoki tashkilot olmoqchi bo‘lsa, unda unga patent beriladiki, unda muallif o‘zining ixtirosini, patent tariqasida, amaliyotga qo‘llashi, sotishi va h.k. bajarishi mumkin.
Patent egalarini patent ushlovchilar deb ataladi va shu bilan bog‘liq hamma ishlar litsenziyalar bilan olib boriladi. Litsenziya (ruxsatnoma) shartnoma ko‘rinishida rasmiylashtiriladi. Patent ushlovchi - litsenziyada, undan ishlatish huquqini oluvchi litsenziat deb yuritiladi.
Ixtiroga mualliflik guvohnomasini olish uchun Davlat patent idoraga ariza-talabnoma beriladi. Mualliflik guvohnomasini olishda ham kashfiyotga berilgan hujjatlarga o‘xshash hujjatlar tayyorlanib beriladi.
Bunda ham ariza uch nusxada beriladi. Beriladigan hujjatlardan asosiylaridan bo‘lib, bu ixtironing mazmuni yoritilgan yozuvda hisoblanadi. Bu yozuvda ixtironing to‘la texnikaviy borlig‘i tuzilishi, bajarilishi, ishlatilishi, oldingilaridan farqi, aniq yangiligi, shu sohada qanaqa samara berishligi yoritilgan bo‘lishi kerak. Ko‘p hollarda, yozuvning tarkibini quyidagicha qabul qilish mumkin:

1. 
   Ixtironing nomi va xalqaro klassifikatsiyadagi sinfi.
   

Qaysi texnika sohasiga qarashligi va eng oldin qaysi sohaga taall. uqligi.

3. 
   Ixtironing analogik tavsifi.
   
4. 
   Muallif tomonidan olgan protatip tavsifi.
   
5. 
   Prototipning tanqidiy tahlili.
   
6. 
   Ixtironing maqsadi.
   
7. 
   Ixtironing mazmuni va prototip (analoglar)dan farqi.
   
8. 
   Kerak bo‘lganda grafik ko‘rinishlar.
   
9. 
   Konkret bajarilishiga misollar.
   
10. 
    Texnikaviy-iqtisodiy yoki boshqa biror samaradorligi.
    
11. 
    Ixtironing formulasi
    

Har bir bo‘limni alohida-alohida xat boshi bilan berilsa maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Barcha bo‘limlarni yozishda quyidagi qoidalarga rioya qilinishi kerak:

• 
  shu texnika sohasida umumiy qabul qilingan terminlardan foydalanishga;
  
• 
  terminologiya birligiga rioya qilish;
  
• 
  o‘lchov birligi bir xil sistemada bo‘lishligiga;
  

Ixtironing nomi, qisqa, aniq, xalqaro klassifikatsiyaga to‘g‘ri kelishi 8-10 ta so‘zdan ortiq bo‘lmasligi kerak.
Umuman olganda, ixtiro guvohnomasini olish uchun beriladigan ariza, shu arizalarni rasmiylashtirish uchun qabul qilingan talabga binoan bajarilishi kerak.

2.