|
Ilmiy ishlar axborotini berish sistemasi
Ilmiy ishlar axborotini o‘z vaqtida berish ilmiy ishlar ustunligi uchun hal qiluvchi jarayon hisoblanadi. Shuning uchun ham axborot berish sistemasi rivojlanishiga katta ahamiyat beriladi.
Ilmiy ish natijalari qayta ishlovidan va tahlilidan so‘ng olingan natijalar qisqa axborot shaklida tuzilib, axborot sistemasiga kiritiladi va tarqatiladi.
Axborotlar annotatsiya, referat, ilmiy maqola, ilmiy xabar, ma’lumotnoma va boshqa turlarda tuziladi.
Annotatsiya – qisqacha hisobotning tavsifi (mazmuni, belgilanishi, shakli va boshqalar) beriladi. Annotatsiya ko‘p holda signal shaklida: birlamchi hujjatda nima haqida gapirilayapti? degan savolga javob beriladi va ko‘riladi, tahlili, izlanayapti degan so‘zlar ishlatiladi.
Referat – birlamchi hujjatning (yoki qisman) qisqacha, yangi asosiy faktlar, ma’lumotlar va xulosalar bilan berilishi tushuniladi.
Annotatsiya referatga nisbatan mazmuni signal shaklida bo‘lib, birlamchi hujjatda nima deyilgan? degan savolga javob bo‘lishi kerak. Ularning shakli har xil bo‘lishi mumkin. Ular referat hujjatlarida, majmua va informativ kartalarda beriladi.
Referat va annotatsiyaga bo‘lgan talab GOST 7.9-77 da berilgan. Referatning mazmunida mavzu, izlanish ob’ekti, ishning tavsifi va maqsadi, ishni olib borish metodi, ishning aniq natijalari (eksperimental va h.k.) keltiriladi.
O‘rtacha hajmi, birlamchi hujjatga qarab: qisqa xabarlar va qaydnoma uchun 500 belgida, patentlar, maqolalarga - 1000 belgida, katta hujjatlar uchun - 2500 belgida beriladi.
Annotatsiyada - 600 bosma belgi bo‘ladi. Unda qanaqa yangiliklar bor, nimaga asoslangan? degan savollarga javob beriladi.
Axborot ko‘p holda og‘zaki beriladi. Masalan, olimlar kengashida, kollokviumida (har xil yo‘nalishda olimlarning o‘zaro xabarlashishi, o‘zining fikri bilan almashishi), simpoziumda, konferensiyada, s’ezda, kongressda (milliy va xalqaro ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin).
Ilmiy-texnikaviy hisobotlarning rasmiylashtirilishiga bo‘lgan asosiy talablar GOST 7.32.-81 da berilgan.
Shu yo‘sinda bajarilgan ilmiy hisobot bilan ilmiy jamiyat xabardor qilinadi. Shuning uchun ham har xil shaklda ilmiy axborotlar tuziladi.
Ko‘p holda bunday axborotlarni berish shart hisoblanadi. Masalan: doktorlik dissertatsiyalarni yoqlashdan oldin Oliy Attestatsiya
Komissiyaning talabiga binoan yozilgan dissertatsiyaning avtoraferati chiqarilib, ilmiy jamoalarga tarqatilishi shart, bo‘lmasa dissertatsiyalarni yoqlash mumkin emas.
Umuman, ilmiy axborotlar kumulyativ xususiyatga ega. Bunda, laboratoriya hujjatlaridan boshlab, hisobotlar va maqolalargacha, darslik va monografiyalargacha o‘tgan paytda uning hajmi kichiklashib, umumiylashib, axborot zichligi oshib boradi. Shu tariqa axborotning eng zaruri va kerakligi qoldiriladi.
Hozirgi vaqtda ilmiy axborotlarni qayta ishlovida informativ va metainform ativ usullari qo‘llaniladi.
Informativ uslubda shunday hujjatlar tuziladiki, undagi asosiy maqsad ma’lum topshiriqning yechimida to‘g‘ridan-to‘g‘ri axborot manbai bo‘lib xizmat etishi kerak. Bularga: birlamchi hujjatlar (hisobotlar, maqolalar, qisqacha xabarlar, axborot varaqalari) va ikkilamchi (referatlar, faktografik (faktlarni tahlil qilmay, umumlashtirmay tavsiflash) ma’lumotlar, referatli tahlillar) kiradi.
Metainformativ uslubda esa shunday hujjatlar tuziladiki, undagi asosiy maqsad, u yoki bu hujjatlarni va matnini yoritish kerak bo‘ladi. Bularga: bibliografik yozuvlar, annotatsiya, bibliografik tahlil, dissertatsiyalar, kitobdagi muqaddima va kirish qismi, o‘quv qismlar dasturlari, nashri etuchi apparatlar ma’lumotlari kiradi.
Hisobotni yozilishi vaqtida eng muhim ishlardan biri, bu hisobot matnini tahrirlash hisoblanadi.
Tayyorlangan hujjatlarni to‘g‘ri baholash uchun tanqidiy tahlil qilish, unda keltirilgan axborot manbalarini to‘g‘riligiga ishonch qabul qilish, hozirgi zamon talablariga bog‘liqligini to‘laligi, yangiligi va boshqalarni ko‘rib chiqish ko‘zda tutiladi.
Ilmiy hujjatlarni shakli turlicha bo‘lishi mumkin, ya’ni kompozitsiyali (badiiy asarlar tuzilishida barcha elementlarni bir butunlik holiga keltirish), rubrika shaklida (matnni strukturaviy qismlarga, bo‘limlarga, paragraflarga bo‘lish), mantiqiy (muallif tomonidan keltirilgan xulosa, mulohazalar va h.k. mantiqiy to‘g‘riligi), stilistik til, grafikli (jadvallar va rasmlar sifatida) bo‘ladi.
Nashriyotlarni turiga qarab ilmiy axborotlarga qo‘yiladigan talablar har xil bo‘lishi mumkin. Masalan: ilmiy kitoblarga bir bosma toboqlar 5-8 dona rasmlar bo‘lishi, ishlab chiqarish texnikaviyda – 8-10, o‘quv va ommaviyda 5-12 ta bo‘lishi mumkin va h.k.
Umuman, tahrirlanishning lotincha ma’nosi, bu tartibga solish deganini bildiradi.
Agar ilmiy axborotlar maqolalar tariqasida beriladigan bo‘lsa, unda qaysi jurnalga yoki nashrga mo‘ljallangan bo‘lsa, shuning talablar varaqasiga qarab rasmiylashtirish kerak.
Ilmiy axborotlarni deponirlash (ma’lumotlarni saqlashga topshirish) ham mumkin. Bunda axborotlar saqlash va mutaxassislarga tarqatish maqsadida qabul qilinadi. Deponirlashda manbaning hajmiga katta qisqartirish bo‘lmaydi, ular ham xuddi maqolalarni rasmiylashtirgandek rasmiylashtiriladi.
Har bir ilmiy maqolani nashrga berishdan oldin, resenziyalash, ya’ni taqrizlash kerak bo‘ladi.
Resenziya - bu shu nashr etiladigan ilmiy axborotga tanqidiy tahlil asosida yozilgan kichik bir maqola hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
