Va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti «Xizmatlar ko‘rsatish, servis va uni tashkil etish»

Ilmiy izlanish bosqichlari

Shu vaqtgacha, insoniyat ilmiy bilish tarixidan kelib chiqqan va ko‘p hollarda o‘zini tasdig‘ini topgan ilmiy bilish va ijodning asosiy
qo‘yidagi bosqichlari: ilmiy g‘oya tug‘ilishi, muammoning qo‘yilishi, gipoteza qilinishi, nazariyaning yaratilishi va ilmiy oldindan ko‘rishni tashkil qiladi.
G‘oya - bu tadqiqot maqsadini, uning yo‘nalishi va mohiyatini ifodalaydigan ilmiy bilish bosqichidir.
Ilmiy bilishda va ijodda g‘oya juda muhim rol uynaydi, chunki u tabiatiga ko‘ra inson tafakkurida tug‘ilgan fikr hisoblanib, u tadqiqoti ongida amaliy va nazariy faoliyati asosida paydo bo‘ladi, borliqning to‘g‘ri yoki xato inikosi hisoblanadi.
G‘oyasiz biron-bir tadqiqot olib borish mumkin emas. Har bir g‘oya ma’lum bir tayyorgarlik, ma’lum mulohaza asosida, ma’lum bir sohada fikr yuritish natijasida paydo bo‘lib, unda tadqiqotchining amaliy va nazariy tajribalari umumlashgan bo‘ladi.
G‘oyani tabiatiga ko‘ra: ilmiy g‘oya va badiiy g‘oyalarga bo‘lish mumkin. Ilmiy g‘oyalar fan-texnika sohalariga oid bo‘lsa, badiiy g‘oyalar asosan badiiy ijodga oid bo‘lib, ular yozuvchi yoki shoirning “niyati” deb ataladi.
G‘oya harakteriga ko‘ra: 1) to‘g‘ri, real, 2) xato yoki fantastik bo‘lishi mumkin. Yana g‘oyalarni taraqqiy (progression) va revolyutsion (tubdan ohani o‘zgartiruchisi) g‘oyalarga bo‘lishi mumkin. Birinchisi, ilmiy bilishni rivojlantirsa, ikkinchisi unga to‘sqinlik qiladi. Ilmiy g‘oya o‘rtasida doimo kurash ketadi.
G‘oyalarning inson bilishdagi eng kerakligisi, foydaliligi bir qancha g‘oyalarning birikib, biror ilmiy muammoni paydo qilishi mumkin. Muammo (arabcha so‘z bo‘lib, “masala”, “vazifa” ma’nolarini ifodalaydi) - ilmiy bilishning hali bilib olinmagan va hal qilinmagan, lekin
yechilishi lozim bo‘lgan bilish shakli, bosqichidir.
Muammoning tug‘ilishi va qo‘yilishi ilmiy bilish va ijodning eng muhim bosqichi hisoblanadi. Ammo, ko‘pincha muammoni savol yoki biror masala bilan aralashtiriladi. Muammo, bu savol yoki masala emas, chunki savol yoki masalaning xususiyati shuki, savolga javob berish, masalani ochish doimo oldingi bilish asosida amalga oshsa, muammoda oldingi ma’lum bilimlar doirasida hal qilib bo‘lmaydi, buning uchun yangi faktlar, ma’lumotlar to‘plash, ularni yangicha izohlash, shu paytgacha mavjud bo‘lgan eski bilish doirasidan chiqish talab qilinadi.
Muammo ham, g‘oya kabi soxta bo‘lishi mumkin.
Ilmiy bilish jarayonida bir muammodan bir necha muammo kelib chiqishi mumkin.
Ilmiy bilish va ijod jarayonida muammolarni hal qilishda ko‘plab gipotezalar paydo bo‘lishi mumkin.