Va Ca ionlari uchun o‘tkazuvchanligi

Tajriba mashg’ulot mavzusi : Hujayra protoplastining hususiyatlari. Plazmoliz va deplazmoliz jarayoni.

Protoplazmaning K^ va Ca^ ionlari uchun o‘tkazuvchanligi

(qalpoqli plazmoliz).

Mashg‘ulot maqsadi: Talabalarga bir va ikki valentli ionlarni hujayra protoplazmasiga turli ta’sir qilishini tushuntirish.

Protoplazma va uning qavatlari turli moddalarning ionini o‘zidan bir xil o‘tkazmaydi. Pratoplazmaning bunday xususiyatini qalpoqli plazmoliz misolida aniq ko‘rish mumkin. Mineral tuzlar ionlari sitoplazmaga kirganda uning kolloid xususiyatlari ya’ni yopishqoqligi o‘zgaradi. Masalan, kalsiy ionlari kaliy ionlariga nisbatan sitoplazmaning yopishqoqligini ortiradi.

Ishni bajarish uchun kerakli asbob va jihozlar: Mikroskop, qizil piyoz 1n KNO₃, Ca(NO₃)₂ eritmalari, buyum va qoplaich oynalar, ustara, preporoval igna, shisha byuks yoki soat oynasi.

Ish tartibi: Ikkita idishga 5ml dan KNO₃ va Ca(NO₃)₂ tuzlarining eritmasidan olib ularning ustiga piyoz epidermasidan yupqa bo‘lakchalar solinib, 30-60 minut saqlanadi.Eritma bug`lanib ketib konsentratsiyasi o‘zgarib qolmasligi uchun shisha bankachaning qopqog`i yopib qo‘yiladi. Oradan 30-60 minut o‘tgach, eritmalardan alohida 1-2 tomchidan olib buyum oynachasiga tomiziladi va uning ustiga eritmadan piyoz epidermisi olib tushiriladi, ustidan qoplaich oyna bilan yopiladi, preparatlarni bitta buyum oynachasining 2 ta chetiga joylashtirilsa mikroskopda kuzatish qulay bo‘ladi. Hujayralar KNO₃ ning gipertonik eritmasiga tushirilganda tezda qavariq plazmoliz xodisasi ro‘y beradi. Undan tashqari K^ ionlari sitoplazmaning suvga to‘yintirib, o‘zlashtirilishi natijasida qalpoqli plazmoliz hosil qiladi yani K⁺ ionlari tonoplast va plazmolemma oralig`ida to‘planishi natijasida ro‘y beradi.Agar shu qavariq plazmoliz holatidagi hujayralarni 40 obektivida ko‘rilsa, qalpoqli plazmolizni aniqlash mumkin. Ca(NO₃)₂ eritmasiga tushirilgan hujayralarida qalpoqli plazmoliz hosil bo‘lmaydi sababi tonoplast va plazmolemmadan o‘tib hujayra markazida to‘planadi.

Mikroskopda kuzatilgan hujayralarni rasmini chizib olinadi. Kaliy nitrat eritmasidagi hujayralarda qolpoqli plazmoliz yaqqol ko‘riladi.

Xujayralarning ko‘rinishini chiziladi.

Olingan natijalar asosida xulosa yoziladi.

Nazorat uchun savollar:

1. Xujayra protoplastining o‘tkazuvchanligini izohlang.

2. Nima uchun qalpoqli plazmoliz sodir bo‘ladi?

3 Ca^ ionlari uchun hujayra protoplastini o‘tkazuvchanligi nega bunday bo‘ladi?

BBB jadvali

№	Mavzu savollari	Bilaman	Bilishni istayman	Bilib oldim
1.	Gipotonik, izotonik va gipertonik eritmalarga izoh bering
2.	Plazmoliz va deplazmolizni tushuntiring.
3.	Plazmoliz shakllarini ko‘rsating
4.	O‘simliklar suvni o‘zlashtirilishidagi hujayra shirasining konsentratsiyasining ahamiyati qanday?
5.	Nima uchun qalpoqli plazmoliz sodir bo‘ladi
6.	Ca^ionlari uchun hujayra protoplastini o‘tkazuvchanligi nega bunday bo‘ladi?