Va adabiyot universiteti

3.So’zlovchi rolining o’zgarishi
So’zlovchi rolining o’zgarishi ham kodlar o’zgarishini keltirib chiqaruvchi omillardan biri bo’lishi mumkun. Masalan, Toshkentda tahsil oluvchi xorazmlik talaba hamyurtlari bilan muloqot chog’ida xorazm shevasida gapiradi, lekin u o’qish joyida, hatto kundalik hayotda adabiy tilning me’yoriy shakllaridan birini qo’llashga majbur bo’ladi. Agar bunday kod o’zgarishi yuz bermasa, uni o’qish joyidagi kursdoshlari tushunishmaydi va u o’zining maqsadiga erisha olmaydi, ya’ni kommunikativ muvaffaqiyatsizlikka uchraydi. Xullas, bir kod tasarrufidan ikkinchi kod tasarrufiga o’tish deganda, so’zlashuvchining bir tildan boshqa bir tilga to’liq o’tishi tushuniladi. Diglossiya termini turli tillardan bilish va ularni muloqot vaziyatiga ko’ra galma-gal qo’llay olishini ham anglatishi mumkin. Diglossiyagacha tilshunoslikda xalqaro “bilingvizm” va uning muqobili “ikki tillilik” (zullisonayn) terminlari qo’llanilgan.


4.Diglossiya va bilingvizm
Bilingvizm (ikki tillilik) ikki tilda bemalol fikrlasha olish, ikki tilni bir xilda egallaganlik tushuniladi. Ikki tillilik va ko’p tillilikdan farqli o’laroq, diglossiya ikkita mustaqil tilni yoki bir tilning turli subkodlarini bilishni ifodalaydi.
So’zlovchilarning ongli ravishda turli kommunikativ vositalardan birini tanlashi va uni muvaffaqiyatli muloqot uchun qo’llay olishi diglossiyaning muhim sharti hisoblanadi.

Xulosa
Nutqiy vaziyatda so’zlovchi ro’lining o’zgarishi mavzusi yuqorida batafsil yoritib o’tilgan. Bunda sotsiolingvistikaga oid atamalar, bilingvizm, diglossiya, kommunikativ vaziyat, adresant, adresat, rasmiy vaziyat, norasmiy vaziyat, nutqiy muloqot, verbal va noverbal muloqot va hokazo atamalarning mazmun mohiyati misollar bilan keltirib o’tilgan. Nutqiy vaziyatda so’zlovchi ro’lining o’zgarishi bu kodlar o’zgarishini keltirib chiqaruvchi asosiy omillardan biri hisoblanadi.


Foydalanilgan adabiyotlar:


1.D.Elova, G.Safarova Sotsiolingvistika o’quv-uslubiy qo’llanma.