V. R. Xaydarov, N. A. Djabbarov

Mineral gillardan olinadigan asoslar.
Montmorillonit yoki bentonit.
Farmatsevtik amalaiyotda montmorillonit 
yoki bentonitli gillar keng ko„lamda ishlatiladi. Ular 1 qism glinozem (kristall 
panjarali strukturaga ega bo„lgan) va 2 qism kremnezemdan tashkil topgan. 
Montmorillonit mustahkamligi past bo„lgan, yuqori hajm almashinishga ega 
bo„lgan aralash bog„lardan iborat. Mineral gillar o„ziga ko„p miqdordagi suvni 
shimish xossasi bilan e‟tiborlidir. Bu bilan ularning hajmi ham etarli darajada 
ortadi. Masalan bentonitlarning natriyli xillari suv bilan oson xo„llanib, bo„kadi. 
Natijada ularning hajmi 15-18 martagacha ortadi. Hosil bo„lgan yumshoq asos 
teriga yaxshi surtiladi va terida yaxshi tarqaladi, shuningdek ko„pgina dori 
moddalari bilan yaxshi kelisha oladi. Mineral gillar shuningdek, kimyoviy jihatdan 
indifferent, ularning tarkibiga hatto faolligi yuqori bo„lgan moddalar kaliy 
permanganat, xloramin va boshqa moddalarni ham kiritish mumkin. Bentonitlar va 
boshqa mineral gillarni farmatsevtik amaliyotda ishlatish uchun, dag„al 
aralashmalar va qumlardan yuqori darajada tozalangan bo„lishi lozim. Bu avval 
minerallarni yuvish, qo„shimchalarni cho„ktirish va quritish, bir vaqtning o„zida 
sterillash orqali amalga oshiriladi. Tarkibidagi temir tuzlari yoki boshqa 

---

119 
aralashmalarning miqdoriga qarab, mineral gillarning rangi och yoki to„q rangli 
bo„lishi mumkin. Bentonitli (montmorillonitli) asosning eng oddiy tarkibi 13-20% 
mineralning natriyli formasi, 10% glitserin va 70-77% suvdan iborat. 
Oqsil geli. 
Oqsil – amorf tuzilishli kremniy ikki oksidi bo„lib, xorijiy 
davlatlarda ayniqsa Germaniyada aerosil nomi bilan mashhur. YAna ayrim 
mamlakatlarda karuzol, AQSH larida esa kebosil nomi bilan yuritiladi. Oqsil 
(aerosil) oq rangli, g„ovaksiz amorf kukun bo„lib, deyarli sferik tuzilishli, 
zarrachalarining o„lchami 4 dan 40 mkm gacha. Aerosil o„z sochiluvchanligini 
yo„qotmagan holda 15 dan 60% gacha turli xil suyuqliklarni saqlab qolishi 
mumkin. Uning 10-12% suvli eritmasi kam qovushqoqlikka ega bo„lgan 
suspenziya bo„lib, eritmadagi aerosilning miqdorini 17% gacha ko„tarish bilan 
uning yarim qattiq, 20% gacha ko„tarish bilan esa yirik-yirik bo„lakli massasini 
olish mumkin. Biroq bu massalarni aralashtirish bilan yana gomogen surtma 
asosini olish mumkin bo„ladi. SHuningdek, aerosil yana bir qator erituvchilar 
shuningdek, efir moylari bilan ham xuddi shunday gellarni hosil qilishi mumkin. 
M.P.Alyushin va M.M.Astraxanovalar esilon-aerosilli asosni taklif qildilar. Bu 
asos “Esilon 5” va 16% aerosildan iborat. Bu yuqori qovushqoqlikka ega bo„lgan 
oq rangli, tiniq gel rN ko„rsatkichi bo„yicha terining rN ko„rsatkichiga yaqin (7,0-
5,0). Asos umuman zaharli emas, mahalliy qitiqlovchi ta‟sirga ham ega emas, 
shuningdek tarkibdagi dori moddalar bilan yaxshi kelisha oladi. Avval aerosil 
yuqori faollikka ega modda sifatida dori moddalarini o„ziga adsorbsiyalab, so„ng 
tarkibidagi suvning hisobiga dori moddalarini to„laligicha desorbsiyalab, terapevtik 
samaradorlikni namoyon qiladi. Bu asos saqlanish davomida har qanday haroratda 
ham qavatlanib qolmaydi.