V. R. Xaydarov, N. A. Djabbarov

- 
polisaharidlar.
Surtmalar 
texnologiyasida gidrofil asos sifatida yuqori molekulyar massali polisaharid – 
dekstran hayotiy zarur mikroorganizmlar Leuconostok mesentervides va L. 
dextranicus asosida olinadi. Bu polimer asosan glyukozadan tashkil topgan bo„lib, 
molekulyar massasi 150000. Dekstranning eritmalari surtmasimon qovushqoqlikka 
ega bo„lib, yuqori indifferentlikni nomoyon qiladi. Ular rangsiz va hidsiz, rN 4,5-
6,5. N.P.Elinova va I.YA.Gurevichlar achitqisimon zamburug„dan Aureobasidium 
(Pullularia) pullulaus zamburug„li glyukan – pullulan olishga muvaffaq bo„lganlar. 
U yuqori qovushqoqlikka ega bo„lgan suyuqlik bo„lib, xlortetratsiklin va 
geliomitsin surtmalarini tayyorlashda asos bo„lib hizmat qilgan. Faqat bu surtmalar 
uzoq vaqt saqlanganda sifatini buzilishi hisobiga ularga konservant qo„shish lozim 
bo„lgan (1:100000 nisbatda mertiolat). 
Sellyulozaning yarim sintetik hosilalari.
Surtmalar texnologiyasida 
sellyuloza 
hosilalaridan 
metilsellyuloza 
(MS) 
va 
natriy 
karboksimetilsellyulozalardan (Na-KMS) asos sifatida foydalanish mumkin.
MS
– oddiy efir bo„lib, sellyuloza molekulasiga kiritilgan metil guruxining 
soniga qarab, 150 dan 700 gacha polimerizatsiya darajasidagi efirlarni hosil qilish 
mumkin. Ularning molekulyar massasi mos ravishda 30000 dan 140000 gacha. MS 
eritmalarining asosiy xossasi ularning qovushqoqligidir. Bu esa ularni tarkibidagi 
metoksi guruhlarining almashinish darajasiga, ularni bir xil tarqalganligiga va 
polimerizatsiya darajasiga bog„liq. Farmatsevtik texnologiyada ishlatiladigan MS 
o„z tarkibida 26-33% metoksi guruhlarini saqlaydi. MS och sariq rangli, tolasimon 
yoki paxtasimon ko„rinishli, hidsiz va mazasiz, uzoq vaqt saqlanishi mumkin. 
Tayyorlash uchun kerakli miqdorda tortib olingan MS umumiy olnishi lozim 
bo„lgan, 80-90
0
S gacha isitilgan suvning 25% bilan aralashtirilib, so„ng qolgan suv 
(sovuq suv) bilan bir xil massa hosil bo„lgunga qadar aralashtiriladi. MS eritmalari 
mikroorganizmlarga turg„un, zaharliligi yo„q, fiziologik jahatdan inert. Ular yuqori 
qovushqoqlikka, dispergirlashga, namlash va adgezzion xossalariga ega. MS 
suvning yuza tarangligini kamaytiradi, sababi MS yuqori emulgirlash xossasiga 
ega. SHuning uchun ham MS farmatsevtik amaliyotda nafaqat surtmalar 

---

117 
texnologiyasida, balki boshqa turdagi dori vositalarini ishlab chiqarishda ham keng 
ishlatiladi. MS eritmalarining qurishi natijasida tiniq, rangsiz, mustahkam, 
mikroorganizmlar, organik erituvchilar va yog„-moylarga nisbatan turg„un bo„lgan 
plyonka hosil bo„ladi.