V-mavzu. Xavfsizlik texnikasi asoslari

Inson organizmining elektr tokiga qarshiligi. Elektr tokidan shikastlanishda inson tanasining qarshiligi muhim rol o‘ynaydi. Inson organizmining elektr tokiga qarshiligi 1000 Om dan 100 000 Om gacha bo‘lib, u quyidagi omillarga bog‘liq holda o‘zgaradi:

1. Tok kuchi va chastotasi;

2. Terining holatiga (quruq yoki ho‘l, dag‘al yoki mayin, jarohatlangan yoki jarohatlanmagan);

3. Tokni ta’sir etish vaqti;

4. Tanani elektr simi bilan bog‘lanish yuzasiga va darajasiga;

5. Tokni inson organizmi orqali o‘tish vaqti.

Ko‘pincha quyidagi holatlar ko‘p uchraydi: oyoq-oyoq – 0,4 % energiya yurak orqali o‘tadi; qo‘l-qo‘l – 0,4-3,3 % (eng xavfli o‘tish yo‘li hisoblanadi); qo‘l-oyoq - 1 va 2 holatlar oralig‘i hisoblanadi.

6. Organizmga tokni kirish joyi;

7. Inson organizmi holati (asosan ruhiy holati);

8. Atrof-muhitning iqlimiy sharoitlari ( harorat, namlik, havo bosimi va b.).

Yuqori harorat va namlik, past atmosfera bosimi elektr tokidan jarohatlanish xavfini oshiradi.

Tok kuchi miqdorini ortishi bilan inson organizmida mos reaksiyalar sodir bo‘la boshlaydi. Ushbu reaksiyalarni quyidagi 3 turga ajratish mumkin:

1. Tokni sezish;

2. Muskullarni ixtiyorsiz qisqarishi;

3. Yurak fibrillyasiyasi.

Ikkinchi va uchinchi holatlardagi reaksiyalarda o‘lim xavfi tug‘iladi.

Inson organizmida asosiy reaksiyalar hosil qiladigan minimal tok miqdori, tok ta’siri boshlanish miqdori deb ataladi. SHunga bog‘liq holda tok quyidagicha tafsiflanadi:

1. Sezilarli tok (2 mA.gacha).

2. Qo‘yib yubormaydigan tok (10…25 mA).

3. Fibrillyasion tok (50 mA.dan yuqori).

Tokning inson organizmiga ta’siri tok kuchi bilan bir vaqtda ta’sir etish vaqtiga ham bog‘liqdir. Yuqorida ko‘rsatilgan tok turlarining har biri uchun minimal ta’sir etish vaqti quyidagicha belgilangan:

1. Sezilarli tok (2 mA.gacha) -10 minutgacha;

2. Qo‘yib yubormaydigan tok (10…25 mA.)-3 sek.;

3. Fibrillyasion tok (50 mA.dan yuqori)-1 sek.;

Odamning tok tasiriga qarshiligi 30 sek. dan keyin taxminan 25%, 90 sek.dan keyin esa 70 % ga kamayadi. Inson uchun 10 mA gacha bo‘lgan o‘zgaruvchan tok, 50 mA gacha bo‘lgan o‘zgarmas tok xavfsiz, shuningdek 0,05 A tok kuchi xavfli va 0,1 A tok kuchi halokatli hisoblanadi.

Elektr tok ta’siri natijasida inson tanasini shikastlanishi elektr jarohat deb ataladi. Insonni elektr tokidan jarohatlanishi sabablari quyidagicha: izolyasiya qilinmagan tok o’tkazuvchi qismlarga tasodifan tegib ketishi; izolyasiyasi lat yegan sababi metal qismlarga tokni o’tib ketishi; kuchlanish ostida qolgan metalmas buyumlardan, qadamli kuchlanishdan va elektr yoyi orqali.

5.9 - rasm. Inson tanasidan tok o’tishi natijasida tanani 3 darajali elektr kuyishi

Inson tanasidan o’tayotgan tok: termik, elektrolitik, biologik ta’sirini va mehanik jarohatlanish olishi mumkin.