V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

17.4. Mehnat egasining shakllanishi 
 
“Mehnat  egasi”,  ya’ni  mehnat  subyekti  tushunchasi  psixologiyaning  fundamental 
kategoriyasi bo’lib, u insonning anglab, maqsadli, faol harakat qilishini bildiradi. Mehnat egasi 
sifatida  aniq  bir  inson  (individ)gina  emas,  balki  ijtimoiy  guruh,  ya’ni  mehnat  jamoasi  ham 
olinishi mumkin. Shunday qilib, mehnat subyekti, egasi – bu faol harakat qiluvchi, anglash va 
o’zgartirishga layoqatli, ong va iroda bilan ish olib boruvchi individ yoki ijtimoiy guruhdir. 
Mehnat egasi bo’lish uchun ushbu talablar amalga oshishi zarur: 
1)
 
qobiliyatlarning  va boshqa kasbiy muhim sifatlarning yuqori darajasiga erishish; 
2)
 
mehnatdan qoniqish; 
3)
 
mehnat obyektini to’g’ri tushunish va aks ettirish; 
4)
 
o’zini boshqara olishtizimini rivojlantirish; 
5)
 
faoliyatning umum qabul qilingan usullarini o’zlashtirish; 
6)
 
o’zini-o’zi baholay olish malakalarini rivojlantirish, o’zini ro’yobga chiqara olish va 
hurmat qila olish. 
Kasbiy  mahorat  sohibi  bo’lish  uchun  ikkita  asosiy  jihat:  mehnat  egasining
 
professionalizasiyasi va professionallik mahorati masalasi muhim bo’ladi. 
Professionalizasiya 
– 
bu  mehnat  kishisining  (psixologik,  fiziologik,  xulq-atvor  va  ishga  bog’liq)  xarakteriologik 
xususiyatlarini  ish  jrayonida  shakllanishiga  aytiladi.  Bunda  albatta  bu  xususiyatlar  uning 
mehnat  kishisi  sifatida  shakllanishiga,  o’z-o’zini  ro’yobga  chiqarishiga  imkon berishi ko’zda 
tutiladi.  Professional  deganda  biz  mehnat  kishisining  mehnat  faoliyatida  unga  qo’yilgan 
vazifalarni yuqori darajada bajarish darajasiga erishgan  holatini tushunamiz. 
Mehnat subyektining professionalizasiyasini ushbu to’rt yo’nalishda ko’rish kerak: 
1)  Uning  ijtimoiylashuvi jarayoni sifatida. Bunda shaxs tomonidan ijtimoiy normalarning 

---

 
281 
o’zlashtirilishi,  ijtimoiy  tajribaga  ega  bo’lish,  qiziqish,  qadriyatlar,  ijtimoiy  rollar,  jamoat ishlari, 
ijtimoiy  muhitga kirish va moslashish amalga oshadi. 
2)  Shaxs  rivojlanishi  jarayoni  sifatida.  Bunda  mehnat  egasining  faolligi,  mehnatidagi 
samara  va  yutuqlarning  miqdor  va  sifat  ko’rsatkichlari,  kasbiy  qobiliyatlarning  shakllanishi, 
mehnat motivlarining mehnat talablariga ko’ra amalga oshishi ko’zda tutiladi. 
3)  Shaxsning kasbiy o’z-o’zini ko’rsata olishi, o’zini baholashi, o’zini nazorat qila olishi 
tushuniladi.  Bu  mehnat  egasining  turli  yosh  davrlarida,  faoliyatining  turli  bosqichlarida, 
jamiyatning unga qo’yadigan talablarida namoyon bo’ldi. Bu o’z navbatida mehnat biografiyasi, 
ijod yo’li, kasbiy rivojlanish davrlari sifatida ham e’tirof etiladi. 
4) Shaxsning faollik ko’rinishi sifatida. Bunda shaxsning faoliyat bilan birgalikda o’sishi, 
dinamik rivojlanishi tushuniladi. 
Professionalizasiya  faollik  ko’rinishi  sifatida  o’z  tizimiga  ega.  Bu  tizimga 
professionalizasiya motivlari, maqsadlari, jarayonni amalga oshirish dasturiga oid tasavvurlari, 
mehnat  faoliyatining  informasion  asoslari,  qarorlar  qabul  qilish  bosqichlari,  qabul  qilingan 
qarorlarni  tekshirish  bo’yicha  nazorat  operasiyalarini  amalga  oshirish  kiradi.  Demak, 
professionalizasiya  bu  jamiyat  va  shaxsning  vazifasi  bo’lib,  bu  jarayonning  samarasi  va 
mahsuldorligi mehnat kishisining ijtimoiy va shaxsiy ko’rsatkichlari bo’yicha faoliyatini baholash 
va rivojlanishini kuzatish sifatida qaralar ekan.