V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

Kasblar klassifikasiyasi 
 
Kasblar  klassifikasiyasiga  oid  lug’atlarni  ko’riladigan  bo’lsa,  u  holda  7000 dan 35000 
gacha kasblar mavjud ekanligi kuzatiladi. Psixologiyada ilmiy-amaliy vazifalarni yechish uchun 
bu  kasblarni  sistematizasiyalash,  ularni  qandaydir  kasbiy  va  psixologik  belgilarga  ko’ra 
taqsimlash va qiyoslash kerak bo’ladi.  
Ye.A.Klimov  tomonidan “kasblarning to’rt xil daraja”si taklif etilgan. 
Unga  ko’ra, 
birinchi  daraja
ga  obyekt  tizimini  inobatga  olib,  besh  xil  toifadagi  kasblar 
kiritilgan: 
1)
 
odam-tabiat (O-Ta) – agronom, mikrobiolog, ...; 
2)
 
odam-texnika(O-Te) – mexanik, operator, payvandchi, ...; 
3)
 
odam-odam(O-O) – vrach, o’qituvchi, sotuvchi, ...; 
4)
 
odam-belgilar sistemasi(O-Bs) – matematik, redaktor,...; 
5)
 
odam-badiiy obraz(O-Bo) – dirijyor, musavvir, artist, .... 
Ikkinchi daraja
da mehnat maqsadiga ko’ra uchta toifa keltirilgan: 
1)
 
Gnostik  (yunoncha,  bilim)  kasblar:  degustator(O-Ta), nazoratchi(O-Te), sosiolog(O-O), 
korrektor(O-Bs), san’atshunos(O-Bo). 
2)
 
O’zgartiruvchi kasblar: cho’pon (O-Ta), payvandlovchi (O-Te), o’qituvchi (O-O), buxgalter 

---

 
280 
(O-Bs), gul bezovchi (O-Bo). 
3)
 
Alohida  kasblar:  kuzatuvchi-uchuvchi  (O-Ta), injener-konstruktor (O-Te), tarbiyachi (O-
O), programmist (O-Bs), kompozitor (O-Bo). 
Uchinchi daraja
da avvalgi darajadagi har bir kasb to’rtta alohidaga bo’linadi, bo’linishda 
esa mehnat qurollari aso etib olinadi: 
1)
 
Qo’l  mehnatiga  asoslangan  kasblar  -    payvandlov  ishlari  nazoratchisi,  ximiyaviy  tahlil 
laboranti, veterinar, payvandchi; 
2)
 
Mashina va qo’l mehnati kasblari – tokar, avtomobil haydovchisi, ekskavator mashinisti; 
3)
 
Avtomatik sistemalarni qo’llaydigan kasblar – programmali boshqaruv stanogi operatori, 
aviadispetcher, El.tarmoq smenli operatori; 
4)
 
Mehnatda funksional vositalarga ko’ra kasblar – akterlar, akrobatlar. 
To’rtinchi daraja
da mehnat sharoitiga ko’ra har bir guruhning o’ziga xos quyidagi belgilari 
ko’rinadi: 
1)
 
Normal sharoitda ishlaydiganlar – laborantlar, buxgalterlar; 
2)
 
Ochiq havoda ishlaydiganlar – agronom, montajchi, DAN xodimi; 
3)
 
Alohida noqulay sharoitda ishlaydiganlar – g’avvoslar, shaxtachilar, o’t o’chiruvchilar; 
4)
 
Ish  sharoiti  o’ta  mas’uliyatli  bo’lganlar  –  bolalar  bog’chasi  tarbiyachisi,  o’qituvchi, 
tergovchi. 
Mazkur klassifikasiya tufayli  kasblarning umumiy sxemasi ko’rinadi. Bu o’z navbatida ko’p 
kasblar turli xarakteristikalariga xos ravishda bo’linishini bildiradi.