79
go’yoki uniki emasday, qayerdan kelib qolaganini ham tushunmaydi. Shuning uchun ham
ko’plab olamshumul (genial) kashfiyotlarning haqiqiy qadr-qimmati muallif o’tib ketgandan
keyin tarix tomonidan baholanadi. Xuddi shunday qadrga ega bo’lgan kashfiyotlar yurtimizda
yashab o’tgan yuzlab allomalar ijodiga taalluqli. Masalan, Ibn Sino, Alisher Navoiy, Abu Nasr
Farobiy, Al-Farg’oniy, Xorazmiy, Zamashhariy kabi allomalar o’zlari ijod qilgan paytlarida
yaratgan g’oyalari va kashfiyotlarining qanchalik ahamiyatli va o’lmas ekanligini keyingi avlod,
butun bir insoniyat tarixi isbot qilib, tan oldi. Ibn Sinoning buyukligi, uning tibbiyot sohasidagi
kashfiyotlarini kim bilmaydi deysiz? Lekin alloma o’z shogirdlari bilan ilmiy-amaliy kashfiyot
qilish uchun o’sha xurofot davridagi qat’iy man etilishlarga qarmay, kerak bo’lsa, kechalari tun
qorong’ularida og’ir kasallar va ba’zan, murdalar ustida jarrohlik sinovlarini qilganki, bu hozirgi
zamonaviy tibbiyot ilmi uchun ham o’lmas meroslarga aylandi. Olim o’z g’oyasini isbot qilish
uchun ana shunday qatiy qarorlar qabul qilib, o’z nomini abadiylashtirdi.
R.Dekartning kallasiga analitik geometriya g’oyasi kelganda, o’zida yo’q xursand bo’lgan
va cho’kkalab, yig’lab shu fikrni unga ato etgan Xudoga sajda qilgan ekan. Darhaqiqat,
miyadagi tiniqlik, oydinlashuv avvalo Ollohning inoyati, qolaversa, o’sha fikr egasining
mashaqqatli mehnati, tinimsiz ilmlar dunyosida to’kkan zahmatli terlari evaziga ro’y beradi.
Umuman yangiliklar ochish, ijod qilishga aloqador tafakkur turi uning eng ahamiyatli va shu
bilan birga eng qiyin turidir. Chunki ijodkor, yoki kashfiyotchi nimanidir kashf qilishni xohlaydi,
tinimsiz izlanadi, lekin qachon, qanday sharoitda, qanday yo’l bilan uni ochishi mumkinligini o’zi
ham bilmaydi. Shu o’rinda akademik Kedrovning Mendeleyev davriy jadvalini kashf qilganligi
xususidagi esdaliklari juda o’rinli. Olim uzoq vaqt mobaynida barcha kimyoviy elementlarni
ma’lum qonuniyat asosida jadvalga tushirishni o’ylab yurgan. “Kallamga kelyapti-yu, uni
ko’rolmayapman”, deb tashvishlanardi olim. Kunlardan bir kun u juda toliqib, yozuv stoli ustida
uxlab qolganda, tushida davriy jadvalni “ko’rgan”. Xursand bo’lib ketib, uyg’ongan zahoti
moddalarni jadvalga joylashtira boshlagan. Tushdagi ishi bilan o’ngidagi ishining farqi shu
bo’lganki, tushida yengil moddalar pastda joylashgan bo’lgan, Mendeleyev ularni o’ngida
“to’g’rilab” chiqqan. Bu ham o’sha insaytga bir misol.
Do'stlaringiz bilan baham: