V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent



Download 2,51 Mb.
Pdf ko'rish
bet107/410
Sana11.01.2022
Hajmi2,51 Mb.
#350893
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   410
Bog'liq
Psixologiya

tafakkur, 
fikrlash
 deb ataladi. 
T
T
a
a
f
f
a
a
k
k
k
k
u
u
r
r
 – 
i
i
n
n
s
s
o
o
n
n
 
 
o
o
n
n
g
g
i
i
n
n
i
i
n
n
g
g
 
 
b
b
i
i
l
l
i
i
s
s
h
h
 
 
o
o
b
b
y
y
e
e
k
k
t
t
l
l
a
a
r
r
i
i
 
 
h
h
i
i
s
s
o
o
b
b
l
l
a
a
n
n
m
m
i
i
s
s
h
h
 
 
n
n
a
a
r
r
s
s
a
a
 
 
v
v
a
a
 
 
h
h
o
o
d
d
i
i
s
s
a
a
l
l
a
a
r
r
 
 
o
o


r
r
t
t
a
a
s
s
i
i
d
d
a
a
 
 
m
m
u
u
r
r
a
a
k
k
k
k
a
a
b
b
,
,
 
 
h
h
a
a
r
r
 
 
t
t
o
o
m
m
o
o
n
n
l
l
a
a
m
m
a
a
 
 
a
a
l
l
o
o
q
q
a
a
l
l
a
a
r
r
n
n
i
i
n
n
g
g
 
 
b
b
o
o


l
l
i
i
s
s
h
h
i
i
n
n
i
i
 
 
t
t
a
a


m
m
i
i
n
n
l
l
o
o
v
v
c
c
h
h
i
i
 
 
u
u
m
m
u
u
m
m
l
l
a
a
s
s
h
h
g
g
a
a
n
n
 
 
h
h
a
a
m
m
d
d
a
a
 
 
m
m
a
a
v
v
h
h
u
u
m
m
l
l
a
a
s
s
h
h
g
g
a
a
n
n
 
 
a
a
k
k
s
s
 
 
e
e
t
t
t
t
i
i
r
r
i
i
s
s
h
h
 
 
s
s
h
h
a
a
k
k
l
l
i
i
d
d
i
i
r
r.
 
Tafakkur muammolari uzoq vaqtgacha o’zining murakkabligi bilan psixologlar nazaridan 
chetda bo’lgan, u asosan faylasuflar va mantiqshunoslar fikr yuritadigan masala hisoblangan. 
Psixologiya ilmining otaxoni hisoblanmish nemis olimi 
Vilgelm
 
Vundt
 ham psixologiyani ikkiga: 
fiziologik psixologiya
 (eksperimental yo’l bilan bilish jarayonlarini o’rganuvchi fan) va 
xalqlar 
psixologiya
si  qismlariga  bo’lib,  oxirgisining  tarkibiga  nutq  va  tafakkur  psixologiyasini  ham 
kiritgan.  Uni  eksperimental  tarzda o’rganib bo’lmaydi, ularni tushuntirish mumkin xolos, deb 
hisoblagan. Bu xulosalar aslida tafakkur va fikrlash jarayonlarining naqadar murakkab tabiatga 
ega ekanligidan dalolat beradi. Lekin shunday bo’lsa ham buni alohida ravishda quyidagicha 
ta’kidlash joiz-ki: 
 
birinchidan
, tafakkur va fikrlash jarayonlari – bu bilish jarayonlari; 
 
ikkinchidan
, ular ham shaxs tomonidan borliqni aks ettirish shakli, umumlashtirib, 
bilvosita aks ettirish shakli; 
 
uchinchidan
, bu jarayonlar ham eksperimental psixologiya tomonidan o’rganiladi; 
 
to’rtinchidan
, tafakkur bilishning eng oliy va yuqori darajadagi shaklidir. 
Tafakkurning  oliyligi  va  murakkabligi  shundaki,  u  idrokdan  farqli,  bevosita  aks  ettirish 
bo’lmay,  narsalar  va  ularning  xossalarini ular yo’q paytda ham aks ettirishga imkon beradi. 
Masalan, Afrikaning subtropik hududlari to’g’risida gap ketganda, umrida biror marta Afrikaga 
bormagan odam ham subtropiklik xossasini 
bilgani
 uchun ham ushbu axborotni tushunib, uni 


 
78 
qabul  qila  oladi.  Sinov  paytida  talaba  kecha  o’qigan,  laboratoriya  sharoitida  sinab  ko’rgan 
qonuniyatlar xususida xuddi ro’parasida namoyon bo’layotganday, obrazli qilib gapirib berishi, 
ro’y bergan hodisalarni yana formulalar va statistik hisob-kitoblar vositasida isbot qilib berishi 
ham mumkin. Bu operasiyalarning asosida tafakkur jarayonlari yotadi.  
Tafakkur qilishimizni ta’minlovchi organ – bu bizning miyamiz. Barcha hisob-kitob ishlari 
–  eng  elementar  harakatlarni  rejalashtirishdan  tortib,  murakkab mavhum teoremalarni isbot 
qilishga  qaratilgan  operasiyalar  miyada  sodir  bo’ladi.  Shuning  uchun  ham  juda  charchab 
turgan  paytda  odamdan  biror  qiyinroq  masala  xususida  fikr  bildirishini  so’rasangiz,  “hozir 
boshim og’rib turibdi, juda charchaganman, biroz o’zimga kelay, keyin fikrlashamiz”, deb javob 
beradi.  Demak,  miya  faoliyati  bilan  fikrlash  faoliyati  o’zaro  uzviy  bog’liq  ekan.  Miyamizning 
fikrlash  qobiliyati  va  imkoniyatlari  shunchalik  salmoqliki,  ayrim  olimlarning  fikricha,  uning 
ishlash  qonunlari  hozir  biz  ishlatayotgan  kompyuterlar  emas,  yana 100-200 yillardan keyin 
paydo bo’ladigan murakkab, o’ta “aqlli” kompyuterlar faoliyatiga yaqin ekan. 
Kallamizga kelgan barcha o’y-xayollar – bu 
fikrlardir.
 Normal insonni fikrsiz tasavvur qilib 
bo’lmaydi,  har  on,  har  daqiqada  odam  miyasi  qandaydir  fikrlar  bilan  band  bo’ladi.  Ularni 
tartibga  solish,  keragiga  diqqatni  qaratish,  ichki  yoki  tashqi  nutq  vositasida  uni  yechish  – 
fikrlash
 jarayonidir. 
Fikrlash jarayoni aslida ma’lum bir masala, muammo, jumboqni hal qilish kerak bo’lganda 
paydo bo’ladi. Fikrlash doimo bir narsa xususida bir nechta yechimni berishi shart, yechimlar 
juda  ko’payib  ketsa,  u  boshqa jarayonga  – xayol, fantaziyaga aylanib ketishi mumkin. Fikr, 
g’oya, aniq yechim bo’lmaganda, inson miyasining borliqdagi narsa va hodisalar mohiyatini aks 
ettirishi 
xayol
 deb ataladi. Shuning uchun ham do’stlar davrasida ba’zan muammo xususida 
tortishuv bo’lib qolganda, aniq bilimi yoki g’oyasi yo’qligi tufayli kallasiga kelgan narsani aytgan 
bolaga qarab: “Juda olib qochishga ustasan-da, xayolparast”, deyishadi. 
Shunday qilib, muammo yoki jumboqlar bizni fikrlashga majbur etadi. Masalan, shunday 
masalani  olib  ko’raylik.  Sizga  mixlar  solingan  bir  karton  quticha,  ikkita  sham  va  bolg’acha 
berilgan. Vazifa: eshikka shamni o’rnatib, yoqib qo’yish kerak. Kim qanday yechadi? Albatta, 
birdaniga to’g’ri yechimga kelish qiyin. Agar qutichani bo’shatib, uni shamdon sifatida eshikka 
qoqish mumkinligi to’g’risida fikr kallaga kelmaguncha, yechimni topish qiyin. Ayni shu masala 
ikki  xil  shart  bilan  berilgan:  bittasida  quticha  mixlar  bilan  to’la deyilgan, ikkinchisida quticha 
bo’sh deb berilgan. Ikkinchi holatda bolalar uning yechimiga tezroq kelishgan. 
Psixologlarning fikricha, har qanday masalani yechish mobaynida odam uning shartlarini 
bir  necha  variantlarda  tasavvur  qilsagina yechimga kelarkan. Agar idrok bilan bog’laydigan 
bo’lsak,  figura  fonga,  fon  esa  figuraga  aylanadi,  ularning  o’rinlari  almashadi  va  hokazo. 
Bundagi individual farq shundaki, ba’zi bolalar yechimga to’g’ridan-to’g’ri figura asosida keladi, 
boshqalar esa bir necha yechimning variantlarini ko’z oldiga keltirib, so’ng bir qarorga keladi. 
Kimdir juda tez fikrlaydi, kimdir juda sekin. Shuning uchun ham test yechish jarayonida yonma-
yon o’tirgan ikki bola bir xil yechimni belgilaydi, lekin o’sha yechimga kelish yo’llari har birida 
o’ziga xos bo’ladi. Aynan shu jarayonning qanday kechishini 
tafakkur psixologiyasi
 o’rganadi. 
Muammoning  yechimi  ba’zan  birdan  ,  yorqin  yulduzday  yarq  etib  paydo  bo’ladi.  Bunday 
psixologik  holat  psixologiyada 

Download 2,51 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   410




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish