V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

Xotirani rivojlantirish yo’llari 
 
Xotirani  rivojlantirish  masalasi  psixologiyadagi,  nafaqat  psixologiyadagi,  balki 
insoniyatning  oldida  turgan  dolzarb  muammodir.  Ayniqsa,  u  yoki  bu  ta’lim  maskanlarida 
o’qiydigan har bir o’quvchi yoki talaba uchun ham bu juda muhim narsa: kim eshitgan yoki 
ko’rgan narsasining mazmunini to’la eslab qolib, keyin sheriklari yoki o’qtuvchisini lol qilishni 
xohlamaydi deysiz? Shuning uchun ham ushbu mavzuda amaliy jihatdan ma’qul va mumkin 
bo’lgan ayrim tavsiyalarga e’tiborni qaratamiz. 
Ko’pchilik  psixologlar  va  amaliyotchilar  inson  xotirasini  kitoblar  javoniga  o’xshatishadi. 
Agar shu javonda kitoblar tartib bilan joy-joyiga qo’yilgan va Siz vaqti-vaqti bilan ularni orasiga 
“tashrif”  buyurib  tursangiz, qaysi kitob qayerda turganini yaxshi bilasiz. Xotira ham shunday. 
Agar  Siz  muntazam  o’z  qobiliyatlaringizni  o’stirish  ustida  ishlasangiz,  u  yoki  bu  qiziqtirgan 
mavzu bo’yicha turli kitoblarni o’qib, ularni ma’lum tartibda qaytarib tursangiz, esda saqlash va 

---

 
72 
esga tushirish qobiliyatingiz o’sib boraveradi.  
Ikkinchi muhim amaliy qoida – bu o’qigan, eshitgan yoki ko’rgan narsangizning mohiyatini 
anglashga harakat qilishingiz lozim. Chunki tushunmagan narsangiz qayta-qayta o’qisangiz 
ham esda yaxshi qolmaydi. Masalan, ingliz tilidan “topiklar”ni o’qituvchi so’raganda aytib berish 
uchun  yodlagan  bo’lsangiz,  u  tezda  xotirangizdan  o’chib  ketadi.  Agar  uni amaliy biror ish-
faoliyatingiz bilan bog’lab, qiynalib bo’lsa ham ovoz chiqarib mashq qilsangiz, u anchagacha 
yoddan chiqmaydi. 
O’zlashtirilish  lozim  bo’lgan  ma’lumotning  xotirada  saqlanishini  amerikalik  psixolog 
Virjiniya
 quyidagicha tasavvur qiladi (20-rasm). Ya’ni, har qanday ma’lumot bizning bevosita 
tashki  olamni  sezish  organlarimizga  ta’sir  qiladi,  lekin  ular  qisqa  muddatli  xotirada  ham 
qolmasligi mumkin. 
Masalan,  yo’lda  ketayotganingizda  bargning  shivirlashi  yoki  yo’l  yoqasidagi  daraxtda 
sayragan  qushning  tovushi  sizning  qulog’ingizga  ta’sir  qiladi,  lekin  xotiradan  o’sha  zahoti 
o’chadi,  Siz  bu  ma’lumotni  keyin  ishlatmaysiz  ham.  Chunki  ko’rish,  eshitish,  yoki  sezish 
organlariga  kelgan  ma’lumot  juda  qisqa  daqiqalar  mobaynida,  bir  sekundga  ham  teng 
bo’lmagan vaqt davomida bizga ta’sir qiladi. Bu ma’lumot deyarli esda qolmaydi. Keyin qisqa 
muddatli xotira ishga tushadi, u ham bir necha daqiqalarda ma’lumotni ushlab tura oladi xolos. 
Masalan,  shoshib  ketayotganingizda  o’rtog’ingiz  “kechqurun  telefonlashamiz”,  deb  sizga 
og’zaki telefon nomerini beradi. Siz uni auditoriyaga yetib borgunga qadar esda saqlab qolasiz, 
tez yozib qo’ymasangiz, keyin esdan chiqadi.