V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

Bosh  miya  va  psixik  funksiyalar.
  I.P.Pavlovning  yuksak  nerv faoliyatiga doir tekshirishlari. Yuksak psixik 
funksiyalar. 
 

---

 
49 
3.1. Nerv sistemasining tuzilishi 
 
Psixikaning  moddiy  asosi  nerv  sistemasi va bosh miya hisoblanadi. Shu sababli nerv 
sistemasining  tuzilishini  va  qanday  ishlashini  bilmasdan  turib,  psixik  hayot  hodisalarini 
tushunib bo’lmaydi. 
Nerv  siyetemasi  nerv  to’qimasidan  iborat,  bu  to’qima  esa  nerv  hujayralaridan  tashkil 
topgan.  Nerv  hujayrasi  protoplazmadan  tuzilgan  tana  bo’lib,  ikki  turli  o’simtalari  bor,  bu 
o’simtalarning bir xillari kalta, boshqa bir xillari uzun bo’ladi. Kalta o’simtalari sertarmoq bo’lib, 
dendritlar deb ataladi. Uzun o’simtalari aksonlar yoki neyritlar deb ataladi. Har bir hujayrada bu 
o’simtalar  ikkitadan  ortiq  bo’lmaydi.  Neyrit  ikkita  pardabilan  o’ralgan.  Neyritga  yopishib 
turadigan birinchi pardasi yog’simon parda bo’lib, uni et parda yoki mielin pardasi deb ataladi. 
Ikkinchi  tashqi  pardasini  shvann  pardasi  deyiladi.  Bu  pardalar  toladan  o’tuvchi  nerv 
qo’zg’alishini ajratib turuvchi izolyasiyadek bir vazifani o’taydi. Neyrit, odatda, nerv tolasi, deb 
ataladi. 
Nerv  hujayrasi,  uning  o’simtalari  va  ularni  qoplovchi  pardalar  birgalikda 
neyron
  deb 
ataladi  Nerv  sistemasi  juda  ko’p  neyronlardan  tuzilgan.  Nerv  tolalari  miyadan  tutam-tutam 
bo’lib chiqib nerv stvolini yoki, oddiy so’z bilan aytganda, nervni hosil qiladi. 
Nerv  hujayralari  va mielinsiz tolalar to’plami miyaning kul rang moddasini, mielinli nerv 
tolalarining to’plami esa miya-ning oq moddasini tashkil etadi. Hujayralar – ularning yadrolari 
va tolalari sinapslar degan maxsus mayda tolachalar yordami bilan bevosita bog’lanadi (sinaps 
grekcha so’z bo’lib, “ilgak”  degan ma’noni bildiradi). 
Nerv sistemasining maxsus xossalari bor, bu xossalardan asosiylari