V azirligi t o sh k e n t a rxitectu ra q urilish In stitu ti

M a s h q la r :
1. Q u y id a g i s a n a b o 'tilg a n sh a x sla rn in g , ishchi k u c h i va b a n d lik k a
m u n o sa b a ti n u q ta i n a z a rd a n m a q o m in i an iq la n g , a g a r u la r q u y i — 
d a g ic h a ta sn iflan sala r:
— B a n d la r (B)
— Ish siz lar (Ish)
— Ish c h i k u c h i ta rk ib ig a k iritm a y d ig a n la r (I.t.k)
a) o 'z x o h ish i bilan ish d a n b o 's h a tilg a n , xodim .
b) to ’liq siz ish k u n i ish ta rtib ig a o 'tk a z ilg a n , xodim .
v) o 'z so g 'lig i tufayli b o s h q a ish la y o lm a y d ig a n , o ’q itu v c h i. 
g) o 'q u v y u rtin in g k u n d u z g i b o 'lim id a tahsil oluvchi, lalaba.
d) o ’q u v y u r tin in g k e c h k i b o 'lim id a ta h sil oluvchi, av lo m e x a iu k .
e) u z o q m u d d a t d a v o m id a ish to p a o lm a g an va ish iz lashni to 'x ta tg a n , 
is h d a n b o 's h a tilg a n , ishchi.
j) O ilasi va u y i bilan m a sh g 'u l, u y b ek asi.
2.
Q u y id a g i m a 'lu m o tla r m avjud:
— b a n d la r so n i 90 m in. kishi.
— ish sizla r so n i 10 m in. kishi.
a) ish sizlik d a ra ja sin i h iso b lan g .
b) bir o y d a n s o 'n g , ish g a e g a b o 'lg a n 90 m in k ish id a n 0,5 m in kishi 
is h d a n b o 'sh a tild i, ra sm a n ishsiz d e b e 'tiro f e tilg a n la rd a n 1 m in. k ishi 
ish izlash n i to 'x ta td i.
Q u y id a g ila rn i an iq la n g :
1) b a n d la r soni; 2) ishsizlar soni; 3) ishsizlik darajasi.
42

---

?
A q l i y t r e n i n g :
1. X alqiiniz o ra sid a “C h u m c h u q so 'y s a ham , q a sso b s o 'y s in '’, “Ish n in g
o 'zin i b ilg a n c h a , ish n in g k o 'z in i bil" kabi h ik m a lli g a p la r y u rad i. 
S izning fik rin g iz c h a , bu h ik m a tli g a p la rn in g m a v zu g a n im a dah li bor.
2. " H a d d a n ta sh q a ri k u c h li ijtim o iy siyosat, ja m iy a td a b o q im a n d a lik
kay fiy atin i u y g 'o ta d i" — d e g a n fik rg a o ’z m u n o sa b a tin g iz n i b ild irin g .
?
T e s t: S iz , a y y o r s i z  
S h u n d a y o d a m la r borki, u la r u c h u n ch iq ib b o ’lm as h o la tn in g o'zi 
y o ’q. A yyor o 'z in a q sa d ig a e rish ish n in g m in g lab u su llarin i biladi. Bozor 
sh a ro itid a b u h a ra k te rn in g foydali tom o n id ir. Siz —chi? Bu sa v o lg a 
jav o b to p ish u c h u n , siz b iz n in g te stim iz sav o llarig a ja v o b b e rsa n g iz
kifoyn, xolos.
1. 
Siz 
b iro r 
b ir 
yo q im siz 
(q o 'p o l) 
narsani 
s o 'z la s h d a n
oldin, 
s u h b a td o s h in g iz n i ra n jitib q o 'y rn a slik h a q id a , o 'y la b k o 'ra siz m i?
2. O 'q is h g a , ish g a kech q o lg a n p a y tin g iz d a , h ec h k im g a se z d irm a sd a n
k irish g a h a r a k a t q ilasizm i?
3. O 'z in g iz a m a lg a o sh irish d a n h a d ik s ira g a n n arsan i, d u g o n a n g iz yoki 
o 'rto g 'in g iz d a n a m a lg a o sh irish larin i so 'ra y siz in i?
4. F utbol, v o ley b o l, te n n is kabi o 'y in la rd a g ’irrom qilib y u tg a n d a n
k o 'ra , h alo l y u tq a z g a n m a 'q u l d e b hisoblaysizm i?
5. K im g a d ir hazil q ilm o q ch i b o 'lsa n g iz d a , o d ain d a rh o l bu k im n in g ishi 
e k a n lig in i se zib q o la d i?
6. O d a m n i o c h iq b o 'lis h g a u n d a s h m a q sa d id a , n o h a q lik n i o slik o ra a y ta 
olasizm i?
7 O 'q is h d a (in stitu td a) q o 's h n in g iz d a n se z d irm a sd a n k o 'c h ira olasizm i?
8. H ar doiin, o 'z in g iz isla g a n n a rsa g a e g a b o 'lish u c h u n , y o ’l lo p a 
olasizm i?
9. H e c h k im g a se z d irm a sd a n , ay y o rlik q ilish q o 'lin g iz d a n k elad im i?
2,3,5,6,7,8,9 sa v o lla rg a ijo b iy ja v o b u c h u n 1 o c h k o d a n ; 1,4, t o ’rtin ch i 
sa v o lla rg a 
sa lb iy
ja v o b la r 
u c h u n
ham
1 
o c h k o d a n
o 'z in g iz n i 
b a h o la sh in g iz m u m k in .
N a tija f siz a y y o rsiz ).
A gar, 6 o c h k o d a n k o 'p o c h k o o lg a n b o 'lsa n g iz , siz o d d iy
ay y o rla rd a n
em as. 
Siz 
o 'ta
ayyorsiz. 
Siz 
e rish ish in g iz
m u m k in
b o 'lm a g a n n a rs a n in g o 'z i y o 'q . B iroq b u n in g b ir m a n fiy to m o n i bor. 
A yyorlik k o 'p in c h a o d a m la r bilan m u n o s a b a td a so x ta lik k a olib k elad i. 
B a'zan, b iro z o c h iq ro q b o 'lis h g a intilin g .
3 
d a n 6 o c h k o g a c h a . Siz, sh u b h a siz, aqllisiz. Sizni h e c h kim a ld a y
olm aydi. Biroq, a y n i p a y td a y o lg 'o n g a p iris h n i y o q tirm a y siz . Bu yaxshi. 
O ch iq lik o d a m la m i y a q in la s h tira d i.
Agar, siz d a 3 o c h k o d a n k am b o 'lsa , afsuski, siz, o 'ta is h o n u v c h a n
(sodda la q m a jsiz v a sizni a ld a sh ju d a oson.
43

---

Siz k o 'p in c h a x ay o l b ila n y u rasiz va sh u b ila n ta n ish la rin g iz g a
h az illa sh ish la ri u c h u n s h a ro it y a ra tib berasiz.
A h o lin in g tu rm u sh d a ra ja si
M illat, a h o lin in g faro v o n lig i d a ra ja sin i ilo d a la sh u c h u n “tu rm u s h
d ara jasi", "x a lq fa ro v o n lig i", "tu rm u sh sifati" k ab i turli xil tu sln in c h a la r 
q o 'lla n ila d i.
O 'z b e k is to n d a a h o lin in g m o d d iy , m a'n a v iy , ijtim oiy e h tiy o jla rin i 
q o n d irilish d a ra ja s in i ilo d a la y d ig a n "tu rm u s h d ara jasi" a ta m a si k e n g r o q
q o 'lla n ila d i.
Bir to m o n d a n , 
tu rm u sh d a ra ja si m u n ta z a m o 'z g a rib tu ra d ig a n
tu rli n e 'm a tla rg a b o 'lg a n e h tiy o jla m in g tark ib i va d ara ja si b ilan , b o s h q a
to m o n d a n u e h tiy o jn i q o n d irish im k o n iy atlari, to v a r va x iz m atlar 
b o z o rid a g i h o la t, ah o li d aro m a d lari, m e h n a tk a s h la rn in g ish h a q i bilan 
b e lg ila n a d i. A m m o ish h aq i m iq d o ri ham , tu rm u sh d ara ja si ham , ish lab
c h iq a rish va x iz m at k o 'rs a tis h so lialari sa m a ra d o rlig in in g k o 'la m i, iliriiy
— 
te x n ik ta ra q q iy o t (ITT) darajasi, a h o lin in g m a d a n iy — m a 'rifiy
sav iy asi va tuzilm asi, m illiy x u su siy atla r, siy o siy h o k im iy a tg a b o g 'liq .
T u rm u sh
d a ra ja si 
— 
b u
jism o n iy , 
m a 'n a v iy
va 
ijtim oiy 
e h tiy o jla m in g riv o jla n ish darajasi, u la rn in g q o n d irilg a n lik d a ra ja si va 
ja m iy a td a b u e h tiy o jla m in g rivo jlan ish i va u la rn i q o n d irish u c h u n
y a ra tilg a n k o m p le k s ijtim o iy — iq tiso d iy k a te g o riy a s id ir.
Inson 
ta ra q q iy o ti 
— 
k ish ilarn in g
ja m iy a t 
h a y o tid a
siyosiy, 
ijtim oiy, m a 'n a v iy m a d a n iy jih a td a n ish tiro k e tis h id a ta n la s h u c h u n
im k o n iy a tla rn i m u tta sil rav ish d a k e n g a y tiru v c h i ja ra y o n d ir
H ar b ir in so n h a y o tid a b u k ab i im k o n iy a tla rn in g k o ’payishi, 
ja m iy a tn in g o liy m a q sa d ig a a y la n ish i k era k .
U zoq v a so g 'lo rn h a y o t k e c h irish , bilim olish va m a n b a la rd a n
fo y d a la n a o lish im k o n iy a tla ri m u n o sib tu rm u sh d a ra ja sin in g u c h aso siy
s h a rtin i ta sh k il eta d i, c h u n k i b u larsiz in so n n in g k o 'p g in a b o sh q a
n a rs a la rg a y e tis h is h ig a im k o n b o 'lm a y d i.
A y n an shu tufayli so g 'liq n i sa q lash , ta'lim tiz im larin in g ta ra q q iy o t 
d a ra ja si va d a ro m a d la r m iqdori k a b i k o 'rs a tk ic h la r Inson ta ra q q iy o ti 
in d e k si (ITI) g a e n g m u h im ta rk ib iy q ism lar sifatid a k iritiladi.
J a m iy a t a 'z o la rin in g d a ro m a d la ri d a ra ja si sh a x sn in g m o d d iy va 
m a 'n a v iy iin k o n iy a tla rin i an iq lo v ch i, m u liim faro v o n lik k o 'rs a tk ic h i 
b o 'lib h iso b la n a d i. Biroq, b o zo r sh a ro itid a d a ro m a d la rin in g n o te k is 
ta q sim la n ish i y u z b e ra d i.
D avlat ja m iy a t h a y o tin in g ijtim oiy s h a rt — sh a ro itla rin i ta rtib g a
44

---

A h o lin in g
m u h to j 
ta b a q a la r in l 
ijtim o iy
h lm o y a la s h
slra
k e c h lk tirlb
b o 'lm a y d lg a n , 
e n g
u s tlv o r 
v azlfa, 
a m a lly
h a r a k a tla m ln g e n g a s o s iy q o ld a s i 
b o 'lib k e ld l v a s b u n d a y b o 'lib
q o la d l.