so c h p iy o zc h a si
deb nomlanadi. Soch piyozchasi soch o ‘sishini ta ’minlaydi.
Gipodermadan soch so‘rg‘ichiga qon tomirlari va nervlar kiradi. Soch
follikulasining voronkasi 1-3 qator epidermal hujayralar bilan qoplangan.
Voronka qismiga yog4 bezining chiqaruv naychasi ochiladi.
Soch rangi
sochning miya qavatidagi melanotsitlar ishlab chiqqan pigment miqdo
riga bog‘liq. Sochlar tashqi ko ‘rinishlariga qarab tuklar, m o ‘ylar (soqol-
m o ‘ylab, kiprik, qosh, jinsiy sohalar) va uzun sochlar (boshning soch
qismi)ga ajratiladi. Sochlar o ‘sishi sekin davom etib, bir sutkada 0,3-0,5
mm ni tashkil etadi.
Tirnoqlar embrionning 3 oylik davridan rivojlana boshlaydi. Dastlab
tirnoq supachasi hosil b o ‘ladi, uning yuzasidagi epiteliy birm uncha
q a lin la s h ib , b i r ik tiru v c h i t o ‘q im a g a b iro z b o t a d i . K eyin tir n o q
supachasining epitelial qismi - m atritsadan zich hosila - tirnoq ildizi
vujudga keladi. Tirnoqning keyingi rivojlanishi keratinizatsiya jarayoni
bilan uzviy b og‘liqdir.
Shuning uchun tirnoq zich, bir-biriga m ahkam
birikkan muguz plastinkalaridan qurilgan va yuzasi yaltiroq bo‘lib,
tirnoq
supachalarida joylashgan. Tirnoq supachasining asosi va ikki yoni teri
burmalari -
tirn o q y o stiq ch a la ri
bilan chegaralangan. Tirnoqning orqa
yostiqchasi tirnoqning proksimal qismini yoysimon o ‘rab turadi va yupqa
epidermisning muguz plastinkasi tirnoq usti terisini hosil qiladi, tirnoq
ildizining ozgina qismi orqa yostiqeha ostidan oqarib k o ‘rinib turadi, bu
qism
tirnoq oychasi
deb ataladi. Tirnoq o ‘sishi matriks hujayralari hisobiga
sodir bo‘ladi.
Homilaning ektodermal varag4dan epidermis, soch va tirnoqlardan
tashqari, ter va yog‘ bezlari vujudga keladi.
Ter bezlari homilaning 2-
oyida rivojlana boshlaydi. Chaqaloq tug‘ilishi davriga kelib ter bezlari
yetarli darajada rivojlangan b o ‘ladi, amm o funksional aktivligi past
darajadaligi kuzatiladi. 2 yoshgacha ter bezlarining funksional aktivligi
ortadi. Oddiy ter bezlari bir-biridan farqlanib, ular sekretsiya turi b o ‘yicha
bir-birlaridan farq qiladi.
O ddiy ter b ezla ri
naysimon tuzilgan, ular
nafaqat sekretor hujayralar
faoliyati tufayli, balki diffuziya ja ra y o n la ri ishtirokida ham sekret
ajratadilar. Ter bezlarining distal qismi derma va gipoderma chegaralarida
joylashadi. Uzun chiqaruv nayi teri yuzasiga vertikal holatda yo ‘nalgan
va shtoporsimon, ilonizi yoriq bilan tugaydi. Kaft-tovon, yuz sohasida
juda ham ko ‘p ter bezlari mavjud. Ter bezlari olat boshchasi, kichik uyatli
labchalar tashqi yuzasi, olat yopqichi ichki varag‘ida bo‘lmaydi.
Terining
boshqa sohalarida ular tarqoq joylashgan. 1 kv sm terida 200-800 dona
ter bezi kuzatilishi mumkin.
A p o k rin ter
bezlari ekkrin ter bezlaridan farqli o4laroq, bez hujayralari
moddalari ishtirokida sekret hosil qiladi, shu sababli ayrim hujayralar
18
ko'chish stadiyasida bo'ladi. Apokrin bezlari ham naysimon tuzilishga
egadir, ammo ekkrin ter bezlaridan yirikligi bilan farq qiladi, birmuncha
chuqur va o'ziga xos joylashadi. Ular anal, genital, sut bezlari so'rg'ichlari
- areolalari yaqinida o'rnashadi. Bezlarning chiqaruv naychalari yog'-
soch follikulalariga ochiladi. Apokrin ter bezlarining to'liq
rivojlanishi
bolalarning bir yoshligidayoq kuzatiladi, funksional faolligi esa faqat
baiog‘atga yetish davridan boshlanadi. Apokrin ter bezlari faoliyati jinsiy
bezlar sekretsiyasiga bog‘liq. Shu sababli apokrin bezlari ikkilamchi jinsiy
belg:lar qatoriga kiradi
(4-rcism ).
YgE4
bezlari
(glanduki sebaceci
) murakkab alveolyar tuzilmaga, golokrin
tu r sekretsiyaga ega. Y o g 4 bezlari sek reto r h u jay ra la rin in g y og 'li
metaplaziyasi bilan kechadi. Y o g ‘ bezlarining asosiy chiqaruv naylari
devori o 4zining tuzilishi bilan epidermisdan farq qilmaydi. Yog‘ bezlari
soch f o ll ik u la la r in i o 4r a b t u r a d i , c h iq a r u v n a y c h a la ri esa so ch
qopchasining yuqori qismiga ochiladi. H ar bir follikula atrofida 6-8 ta
yog4 bezlari joylashadi. Shu sababli sochli teri sathi normada yog4
bilan
qoplangan bo 4ladi. Ayrim yog4 bezlari bevosita teri yuzasiga o4zlarining
chiqaruv naylari bilan sekret ajratadilar. Soch follikulalariga bog'liq
bo'lmay, teriga o 4z sekretini ajratuvchi sohalar: yuz terisi, olat boshchasi,
olat boshchasi yopqichi va kichik uyatli labchalar terilari. Kaft-tovon
terilarida yog4 bezlari bo'lmaydi.
Terining y o g
‘
sekretlari
terining fiziologik
immun va biokimyoviy funksiyalarini bajarishida katta ahamiyatga ega.
Sochlar. Sochlar
(pili)
terining
hosilasi bo'lib, badanning deyarli E
96% yuzasida uchraydi. Odatda,
badanning sochlar zich joylashgan
qismi boshning sochli yuzasi
h isoblanadi,
bu yerda ularning
umumiy soni 100000 taga yetadi.
Kaftda, tovonda, labning pushti
qismida, jinsiy olat boshchasida,
katta va kichik uyatli lablarda sochlar
b o 'lm a y d i. Uzun (bosh sochi,
m o 4ylab, soqol hamda qovuq, qo'ltiq
osti va qov sohasidagi sochlar), qattiq
yoki mo'ysimon (qosh, kiprik hamda
burun va quloq teshiklaridagi) va
tuklar deyarli butun tanani qoplab
turadi
(7 -rasm).
Soch ikki q ism d a n : te rid a n
chiqib turgan
soch o ‘q i
va terida
6-rasm. Venoz tizimi.
E-epidermis; D-derma; Ye-teriosti
yog'
kletchatkasi; F-fastsiya;
M-mushak. 1) kapillyarlar;
2) venulalar; 3) arteriyalar;
4) ekstrafastsial vena; 5) intrafastsial
vena;
Do'stlaringiz bilan baham: 
