V azir lig I a d h a m vaisov teri va tanosil

T e rin in g p ig m e n t tizimi.
E - epidermis; BM - bazal m em bra na; D - derma.
Donador qavat hujayralari protoplazmalarida keratogialin mahsuloti 
epidermis hujayralarining o ‘sishini t a ’minlovchi faktor sekretsiyasini 
kamaytiradi, mitotik bo‘linishni to‘xtatuvchi moddalar, polipeptid keylonlar 
to‘planishiga olib keladi. Bazal, tikanaksimon va donador qavat hujayralarida 
mitotik b o ‘linish mavjudligi sababli bu qavatlar ko‘pincha umumlashtirilib 
epidermisning o‘suvchi qavati (malpigiy qavati) deb ham ataladi.
D onad o r qavat hujayralarida keratogialin, keratinizatsiya jarayonida 
eleidin moddasi hosil b o ‘ladi, undan esa eleidin saqlovchi shaffof qavat 
yuzaga keladi. Bu qavat kaft-tovon terilarida aniq k o lrinadi. Eleidin 
m o dd asidan keratinotsitlar yuzaga kelib, ular epidermisning muguz 
qavatini hosil qiladi.
Muguz qavat birmuncha qalin bo‘lib, cherepitsasimon, yadrosiz plas- 
tinkasim on, bir-biriga zich yopishgan hujayralard an tashkil topadi. 
Muguz qavatning yuza hujayralari doimiy k o 4chib yangilanib turadi.
E p id e rm is oqsil sintez qilish, p ig m e n t hosil qilish, him oya va 
immunologik funksiyalami bajaradi.
Epidermis derma bilan bazal membrana orqali chegaralanadi. Bazal 
m em brana 40-50 nm qalinlikda bo ‘lib, notekis konturga ega, u epider-
13

---

misning dermaga birikkan yo‘nalishini takrorlaydi. Bazal membrananing 
asosiy funksiyasi b a r e r - t o ‘siq v azifasidir, s h u n in g d e k , sirkulyat- 
siyalanuvchi immun komplekslar, antigenlar, autoantigenlar va boshqa 
biologik faol mediatorlarning kirishi va diffuziyasini chegaralab turishdan 
ham iborat. Bundan tashqari, bazal m em brana epidermis va derma 
orasidagi moddalar almashinuvida faol ishtirok etadi.
Derma yoki asosiy teri 
(asl, su tis p ro p ria
) hujayra elementlari, tolali 
substansiyalar va oraliq m oddalardan tarkib topadi. Dermaning qaliniigi
0,49-4,75 mm ni tashkil etadi. Terining biriktiruvchi t o ‘qimali qismi 
s h a r t l i r a v i s h d a ikki q a v a t g a a j r a t i l a d i : y u z a , e p id e r m i s o s ti -
s o ‘r g ‘ichsimon qavati (Stratum papillare) va chuqur t o ‘rsimon qavat 
(Stratum reticulare). D ermaning yuqori qavati epidermis o ‘rkachlari 
ostiga kirib, tikanaksimon va bazal qavat ostida so‘rg ‘ichlar hosil qiladi. 
Bu qavat amorf, strukturasiz m o dd alar va nozik tolali biriktiruvchi 
t o ‘qimadan tashkil topadi. Ular orasida k o ‘plab hujayra elementlari, 
to m irlar, nerv oxirlari joy lashgan. D e rm a n in g h ujayra elementlari 
fibroblastlar, fibrotsitlar, gistiotsitlar, semiz sayyor hujayralar va maxsus 
pigment hujayralari - melanofaglardan iborat. Derma so ‘rg‘ichlarida 
m ayda qon tomirchalari joylashgan b o ‘lib, ular epidermis, derma va 
nerv oxirlarini oziqlantiradilar.
Dermaning chuqur to ‘rsimon qavati birmuncha zich va dag‘al tolali 
b o ‘lib, dermaning asosiy qismini tashkil etadi. D erm aning stromasj 
kollagen tolalar tutamlaridan tuzilgan b o ‘lib, ular esa elastik tolalar to ‘ri 
bilan o ‘ralgan, ular orasida esa hujayra elementlari kuzatiladi. Terining 
mustahkamligi to ‘rsimon qavat strukturasiga bog‘liqdir.
Gipoderma yoki teri osti yog4 qavati. Bu qavat bir-biriga chuvalashib 
ketgan biriktiruvchi t o ‘qim alar t o ‘plam laridan iborat. Bu to ‘plamlar 
o r a s i d a turli m iq d o r d a g i s h a rs im o n y o g 1 h u j a y r a la r i s a q la n a d i. 
Gipodermada qon tomirlari, nerv tolalari, nerv oxirlari, ter bezlari, soch 
follikulalari joylashadi. Gipoderma fastsiya bilan tugaydi, ayrim hollarda 
periost yoki mushak aponevrozlari bilan uyushib ketadi.
Qon va limfa tizimi.