Меҳнатга лаёқатли аҳолининг максимал қисқариши 2009-2017
йилларга тўғри келади. Бу гурухда аҳолининг ўртача йиллик камайиши 1
миллиондан ортмайди. XXI асрнинг биринчи чорагида меҳнатга лаёқатли
ёшга етадиган аҳоли туғилиб бўлган, шунинг учун ҳам улар бу
гурухдаги
етишмовчиликни тўлдира олишмайди. Россиянинг меҳнатга лаёқатли
аҳолиси сонини қисман ўяимни қисқартириш, бандликнинг кейинги ёш
чегараларини ошириш мақсадида аҳоли соғлигини яхшилаш йўли билан
сақлаб қолиш мумкин. Шу билан бир қаторда мазкур чоралар тезкор
натижани бера олмай, фақат нисбий самара бериши мумкин.
Россия асосан ишчи кучини Марказий Осиё ва Кавказ минтақаларидан
жалб
қилади.
Россияда 2010 йилда
1246,9
минг киши
МДҲ
мамлакатларидан ва 392 минг киши бошқа мамлакатлардан келиб ишлаган.
2010 йилда мамлакатда ишлаёттан хорижлик
ишчилар улуши казиб
чиқариш ва қайта ишлаш саноати тармокдарида 15,5% ни, қишлоқ
хўжалигида 9,1% ни, транспорт ва алоқа тармогида 4,3% ни ташкил этди11.
Кейинги йилларда ишчи кучи Марказий Осиёдан табиий ресурсларга
бой Қозогистонга ҳам кетмокда.
2 8 .4 . Х а л к а р о и ш ч я к у ч и м и г р а ц и я с и в а п у л у т к а з м а л а р и
Халқаро ишчи кучи миграциясининг муҳим омилларидан бири - бу
мигрантларнинг пул ўтказмаларидир. Пул ўтказмалари ривожланаётган
мамлакатлар тўлов балансининг «кулай» модцаси хисобланади. Мазкур
ўтказмалар ўз мазмунига кўра, ташки қарз ёки тўгридан-тўғри
инвестициялар бўйича фоизлар тўланиши лозим бўлмаган хорижий
пуллар
ҳисобланади.
Улар
ёрдамида ривожланаётган
мамлакатлар тўлов
балансида вужудга келадиган дефицитни қоплашлари мумкин.
Тўлов баланси статистикасида мигрантларнинг пул утказмалари
дейилганда мигрантлар томонидан ўз мамлакатлари резидентларига
юбораётган товарлар ва молиявий маблаглар тушунилади.
Агар
мигрант қабул қилувчи мамлакат резиденти
(ўзининг
иммиграция мақомидан қатьи назар, ушбу мамлакатда бир йил ёки ундан
ортик вақт яшаётган бўлса) ҳисобланса, унинг ўз ватанига юбораётган
хусусий трансфертлари (натура ёки пул шаклида)
ишчиларнинг пул
ўтказмалари, деб аталади.
Агар мигрант қабул қилувчи мамлакатда бир йилдан кам муддат
яшаётган бўлса, унинг барча даромаддари ёлланиб ишловчиларнинг иш
ҳақи, деб баҳоланади. Ушбу тўловларга вактинча,
мавсумий ишловчилар
ва чегара худудларда яшовчиларнинг барча турдаги иш ҳақи ва
нафақалари киради.
11 Щербакова Б. В 2010 году в России легально трудилось 1641 тысяча иностранных работников.
//Демоскоп Weekly, №315-3161. 20.12.2008.
526
Бундан ташқари, мигрантлар томонидан амалга ошириладиган транс-
фертлар ҳам ҳисобга олинади. Одатда, мигрантлар бу трансфертларни бир
йил муддат ичида яшаш жойини ўзгартираётганида амалга оширадилар ва
улар пуллик трансфертларининг соф қийматини (молиявий ва номолиявий
активлар) ифода этади.
Жаҳон банки маълумотларига кура 2008 йилда жахон бўйича пул
ўтказмаларининг умумий ҳажми 443 млрд. долларни ташкил этган ва бу
кўрсаткич 2003 йилга нисбатан тахминан икки баравар юқсридир. Аммо
жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози таъсирида эмигрантлар томонидан
жунатилаётган маблаглар ҳажми 2009 йилда 2008 йилга нисбатан 6,1% га
қисқариб, 416 млрд. долларни ташкил этган. Жаҳон
банки мутахас-
сисларининг дастлабки ҳисоб-китобларига кўра, бу ўтказмалар ҳажми 2010
йилда 440 млрд. долларга тенг бўлган ва кейинги йилларда ўсиб бориш
тенденция сига эга бўлади. Жумладан, 2011 йилда - 5,4% га, 2012 йилда эса
7,5% га ўсиши башорат қилинмокда12.
Пул ўтказмалари ривожланаётган мамлакатлар учун муҳим ташки
молиялаштириш манбаларидан бир ига айланди. Аксарият мамлакатларда
охирги ўн йилликда пул утказмалари оқими
хусусий капитал ва расмий
тақцим этиладиган иктисодий ёрдам ҳажмидан ошиб кетган. Пул ўтказмалари
баъзи мамлакатлар учун хорижий валюта тушумлари ва мамлакатда
камбагалликни пасайтиришнинг мухим манбаи хисобланади. Ривожланаётган
мамлакатларда ушбу маблағлар жахон молиявий-иктисодий инкирози
шароитида, жумладан, 2009 йилда пул ўтказмалари ҳажми 5,5% га қисқаргани
ҳолда тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ҳажми 40% га, хусусий
қарздорлик ва қимматбаҳо қоғозлар портфели ҳажми эса 80% га қисқарган
(28.4.1-диаграмма).
Пул ўтказм аларини нг тўртдан уч қисми ривожланаётган
мамлакатларга
йўналтирилган бўлиб, пул ўтказмаларининг умумий ҳажмвда трансфертлар
улуши ортиб бормокда. Агар 1990 йилда трансфертларнинг улуши 45% mi
ташкил этгани ҳолда, 2000 йилларнинг бошида бу кўрсаткич 60% дан ошган,
2009 йилда эса 73,8% га тенг бўлган. Трансфертларнинг ривожланаётган
мамлакатларнинг пул ўтказмаларининг умумий ҳажмидаги улуши ҳам ортиб
бормокда. Жумладан, бу кўрсаткич 1990 йилда 7,8?'6 га тенг бўлгани ҳолда,
2008 йидца 22,8% ни, 2009 йилда эса 20,8% ни ташкил этган.
Таҳлиллар кўрсатишича, 2009 йилда ривожланаётган
мамлакатлар
томонидан меҳнат миграцияси туфайли олинган пул ўтказмалари ҳажми
307 млрд. долларни ташкил этган ва ушбу кўрсаткич 2008 йилга нисбатан
жаҳон молиявий-иктисодий инқирози туфайли 5,5% га қисқарган. Жаҳон
банки маълумотларига кўра ривожланган мамлакатларда 2010 йилда пул
ўтказмаларининг ҳажми 6,1% га ўсди ва 2011-2 012 -йилларда эса 6,2-8,1%
гача ўсиши башорат қилинмокда.
11 Migration and Remittances Factbook 2011. Second edition. The World Bank - Washington, 2010. P. 17.
527
