В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

ҳу қу к 
бўлиб, куйидаги тушунчаларни ўз ичига олади: товар 
белгиси, хизмат белгилари, фирма номлари, товар келиб чиққан жой номлари.
- Ошкор этилмаган ахборот, шу жумладан ишлаб чикариш сирлари 
(ноу-хау) - бу ихтиёрий кўринишдаги маълумот бўлиб, тижорат сири 
даражасида муҳофаза қилинади ва олди-сотди ёки рақобатчи устидан ғалаба 
қозониш учун фойдаланиладиган предмета бўлиши мумкин.
- Селекция ютуқлари - янги ўсимлик нави ёки ҳайвон турларини 
яратиш, уни бу янгиликларни муҳофаза қилиш ҳукуқи.
Ҳар бир интеллектуал мулк 
о б ъ е к т
муҳофаза кшшнади. М ^ о ф аза 
Бутунжаҳон интеллектуал мулк ташкилоти (БИМТ), муаллифлик хукутсларини 
химоя қилиш Берн Конвенция си, Саноат мулкини ҳимоя қилиш бўйича Париж 
конвенцияси, Белгиларни халқаро рўйхатдан ўгказиш учун Мадрид битими, 
Патент кооперацияси тўғрисида шартнома (РСТ), Товар белгаларига оид 
қонунлар тўғрисида шартнома (TLT), Патент ҳуқуқи тўгрисида шартнома, 
Ўсимликлар янги навларини ҳимоя қилишга оид халкаро конвенция (UPOV), 
Патент тадбирлари мақсаддари уч^тт микроорганизмларни депонентлаш- 
тиришни халқаро эътироф этиш тўғрисидаги Будапешт шартномаси, 
Белгиларни рўйхатдан ўтказиш учун товар ва хизматларнинг халкаро таснифи 
тўғрисидаги Ницца битами, Халқаро патент таснифи тўғрисидаги Страсбург 
битами, Саноат намуналарининг халкаро таснифини таъсис этиш тўғрисида 
Локарно битами ва бошқа халқаро битам ҳамда шартномалар оркали 
бажарилади. Интеллектуал мулк савдосида кўп томонлама шартномалар 
юқорида келтирилган битам ва шартномалар асосида амалга оширилади.
Шу билан бир қаторда интеллектуал мулкни химоя килиш хужжат- 
ларининг қуйидаш турлари мавжуд:
442

---

- Патент - патент эгасининг ихтиро, саноат намунаси, фойдали модель, 
селекция кашфиётига эгалик қияиш, улардан фойдаланиш ва уларни тасарруф 
этишга булган мутлок хуқуқини тасдиқловчи хужжат.
- Товар белгисига гувоҳнома — гувохдомада кўрсатилган товарларга 
нисбатан товар белгиси эгасининг мутлоқ хуқукини тасдиқловчи хужжат.
- Товар келиб чиққан жой номларига [увоҳнома - гувоҳномада 
кўрсатилган товарларга нисбатан товар келиб миққан жой номларидан 
фойдаланишга оид гувоҳнома эгасининг ҳукуқини тасдиқповчи хужжат.
- ЭҲМ учун дастур ёки маълумотлар базасига гувоқнома — рўйхатдан 
ўтказилган дастур ёки маълумотлар базасига бўпган мутлоқ ҳуқуқини 
тасдиқловчи хужжат.
- Топологияни рўйхатдан ўтказиш тўғрисида гувохцома хукуқ 
эгасининг топологиядан фойдаланишга бўлган мутлоқ хукуқини тасдиқлайди.
25,2. И нтеллею уал м улк савдосининг тартвбга солвниш и
Интеллектуал мулк обьектларидан тижорат мақсаддарида фойдаланиш бу 
жараённи хукукий тартибга солиш ва муҳофаза қилишни талаб этади. 
Интеллектуал мулк объекгларига нисбатан мутлоқ ҳуқуқлардан тижорат 
максадларида фойдаланиш хджми, миқёси йилига юзлаб миллиард долларни 
ташкил этади.
Тахдиллар кўрсатишича, жаҳон савдосининг 5-7% гача бўлган қисми 
қалбаки ва ўғирланган маҳсулотлардан иборат бўлмокда. Европа Иггифоқи 
комиссиясининг ҳисоб-кигобига кўра, ушбу махрулотларнинг қиймати 
200 
млрд. евродан 300 млрд. еврога етади ва ўртача 200 минг ишчи ўрни 
йўқотила.ди (25.2.1-жадвал).
2 5 .2 .1 - ж а д в а л
Х алкаро таш килотлар томонидан қалбаки ва ўгирланган мақсулотлар 
улупш нннг баҳоланишн
1
Т А Ш К И Л О Т
Б А Х О
У м умж аҳон бож хона 
таш килоти
Ж а қ о в
савдосининг 
5%
та
я қ и в
қ и см и
кдпбаки 
м аҳсулотлардан иборат.
Е вропа И ттифоки 
ком и сси яса
Ж аҳон савдосининг 5 -7 % гача бўлган қисм и қалбаки 
маҳсулотлардан иборат бўлиб, уларнинг кийм ати йилига 
2 0 0 -3 0 0 млрд. еврогача етади в а 200 минг и ш ч и урни 
йўқотилади.
И қ ш с о д и й ҳамкорлик ва 
тараккиёт таш килоти
Ж аҳон
савдосиш ш г 
5%
г а
«ден
кц см и
кдпбаки 
м аҳ су л ап м р д ан иборат.
httD://eurona.eu.mt'comm/intemal maiket/^in1praDMproiH&2.hlin.
443

---

Интеллектуал 
мулк 
савдоси 
халкдро 
конвенциялар, 
битимлар, 
келишувлар ва шартномалар асосида халқаро ташкилотлар томонидан 
тартибга солинади. Ушбу тизим самарали талисил этилганлиги сабабли 
интеллектуал мулк объектлари савдосидан катта микдорда даромад 
олинмокда, гоялар, ишланмалар ва шахсий мулкий ҳукуқпар ривожланган 
мамлакатлар ялпи ички маҳсулотида к а п а улушга эга бўлмоқда.
Интеллектуал мулк савдоси куйидаги кўптомонлама шартномалар оркали 
тартибга солинади:
1. Саноат мулкини ҳимоя қилиш бўйича Париж конвенцияси — 1883 йил 
20 март Парижда имзоланган.