|
Я И М , саноат ва қ и ш л оқ хўж алиги м ахсулотлари хаж м ипинг ўсиш
________ суръатлари (ўтган йилга нисбатан ф оиз дисобида)2__________
' '
ахр^о *
100,0 -
go:fo
---- --- --- --------- -------------------- -—
.SSifr ....1.......... m;.... ...... t.....V.....с....'Ў....-г....‘7.... \T... ............Я..... Г.... т;....V....I/....
I
I
I
!
%Л Х
I _ i i S
J J U U L X * ■ s *
1 Каримов И.А. Барча режа ва дастурларкмго Ватанлкшз тарақкиётиии юксшггириш, халқшшэ
фаровснлигини оширишга хизмат килади. -Т.: “Узбекистон”, 2011.4-6.
4 Ўабскпсхш Республикаси Давлат статистикаси кумнтаси маьпумотлари асосида тузилгая,
263
Харид қобилияти паритета (ХҚП) бўйича ЯИМ 2010 йилда 1990
йилга нисбатан 3,4 баробар., яъни 27,1 миллиард АҚШ долларидан 92,3
миллиард АКД1 долларигача ошди (15.1.2-диаграмма).
15.1.2-диаграмма.
У збеквстонда Я И М н и н г ўси ш сур ьати ва хар ид қобилияти ларитети
бўйича ҳаж м ининг ўзгариш и, 1990- 2010 йй3
1990 й.
2000 й.
2005 0.
2010 ft
I вяяти Харид кобилията париггети (XKJT) бўйнча 5ГИМ
I
—*— ЯИМвовг ўсхшз сурьа-m
XKJT
бўйкча (1990 йишв нисбатин фоизда}
Қулай инвестиция мухитининг яратилиши, инвестициялар оқимининг
кучайиши нафақат иқтисодий ўсиш суръатларини жадаллаштириш, балки
иқтисодиёт таркибида муҳим сифат ўзгаришларининг амалга оши-
рилишини таъминлади. Хусусан, иқгасодиётни таркибий ўзгартириш
бўйича амалга оширилган сиёсатнинг натижаси сифатида 2000-2010
йилларда кишлок хужалигшшнг мамлакатимиз ялпи ички маҳсулотидаги
улуши 30,1% дан 17,5% га камайиб, саноатнинг улуши 14,2% дан 24% га,
хизматлар улуш и эса 37% дан 49% га ўсганлигини кўрсатиш мумкин.
Кейинги ўн йилда, яъни 2000 йилга нисбатан таққослаганда, 2010
йилда мамлакатимизда ялпи ички маҳсулот қарийб 2 баробар, аҳоли жон
бошига хрсоблаганда эса 1,7 баробар ошди.
Харид қобилияти паритети мутаносиблигини ҳисобга олган ҳолда,
ялпи ички маҳсулотнинг 2010 йилда 2000 йилга нисбатан ўсиши 2,6
каррани ташкил қилди4.
1992-1994 йилларда истеъмол нархларининг ўртача ойлик ўсиши 21—
23% ёки ўртача йиллик ўсиши 1000 ва ундан ортиқ фоизни ташкил этди.
Мамлакатимизда 1994 йилнинг 1 июлидан бошлаб миллий валю-
танинг муомалага киритилиши, мустақил бюджет-солиқ сиёсати ни нг
амалга оширилиши, нархларни эркинлаштириш жараёнининг ниҳоясига
3 Ўзбекистон Респуйпшгаси и мисол
1
СЙ-ижтимоий тараққиётининг мустақвллик йилларидаги (1990-2010
Ниллар) асосвй тенденция ва курсаткичлари ҳамда 2011-2015 йшитарга мўлжалланган прогнозларп:
стагастнк т
у
п
г
.а
ы
.
-Т.: “Ўэбеклсгон” 201J. 15-6.
4 Каримов И.А. Барча режа ва дастурларимиз Ватаннмиз тараққнётинн юксалшрвш> халқимиз
фарововлвгЕни оширишга хизмэт кил ада. -Т.: ‘'"Узбекистон”, 2011. 5-6.
264
етказилиши ва шунингдек, тўлов интизомини мустаҳкамлаш бўйича
кўрилган чора-тадбирлар истеъмол нархлари инфляциясини 7—8% га
тушириш имконини берди, бу эса кулай инвестиция муҳитини яхшилаш ва
инвестицияларни рағбатлантиришдаги муҳим омиллардан бири бўлди.
Инвестицион фаоллик курсаткичлари кейинги йилларда инвестиция
муҳитининг сезиларли даражада яхшилангани ва юқори иқгисодий ўсиш
суръатлари барқарор туе олаётганининг ёрқин далилидир. Масалан,
ўзлаштирилган капитал қўйилмалар ҳажми 1990-2000 йилларда 3,8
баробар ошди, 2010 йилда эса 1990 йилга нисбатан 11,6 баробар ортиб, 9,7
миллиард АҚШ долларини ташкил этди.
Ташқи савдо айланмаси ҳажмининг ЯИМга нисбати 1990 йилда 6%
ни, 2000 йилда 45,4% ни, 2010 йилда эса 56,1% ни ташкил этди. Агар 1990
йилда экспорт импортга нисбатан 79,8 миллион доллар ортиқ бўлган
бўлса, 2010 йилда эса ташқи савдонинг ижобий қолдиғи 4244,8 миллион
долларни ташкил этди.
Юқорида келтирилган рақамлар иқгисодиётимизнинг юқори, барқарор
суръатлар билан ривожланаётгани ва мамлакатимизда рўй бераётган улкан
ижобий ўзгаришлардан далолат беради
15.2. Ў збекистон иктисодиётииинг тар ки б и в а ж аҳон
иктисодиётидаги ўрне
Мамлакатимиз
иқтисодиётида
амалга
оширилаётган
таркибий
ўзгаришлар алохдда эътиборга лойикдир.
Маълумки, бизга собиқ совет тизим ид ан бир томонлама ривожланган,
фақат хомашё
етиштиришга йўналтирилган,
пахта яккаҳокимлиги
ҳалокатли даражага чиққан, ишлаб чиқариш ва социал инфратузилмаси ўта
қолоқ, аҳоли жон бошига истеъмол кўрсаткичи энг паст бўлган иқтисодиёт
мерос
бўлиб
қолган
эди.
Ш уни
эътиборга
олади ган
бўлсак,
иқгисодиётимизда таркибий ўзгаришларни амалга ошириш республикам из
учун муҳим стратегик аҳамиятта эга бўлди.
XX аср 90-йилларининг биринчи ярмида собиқ Иттифоқ республика-
ларидаги аксарият саноат корхоналари фаолиятининг тўхтаб қолиши ва
уларнинг банкротга учраши хомашё ва бутловчи қисмларга бўлган
буюртмаларининг каттагина қисмидан маҳрум бўлган Ўзбекистон саноат
корхоналарининг фаолиятига салбий таъсир кўрсатди. Бундай вазият
таркибий кайта куришлар, саноатни диверсификация қилиш ва экспорт
бозорларини янгитдан белгилаб олишни талаб этадиган давр мобайнида
саноат ишлаб чикариш ининг ялпи ички маҳсулотдаги улушининг вақгинча
камайишига олиб келди.
Иқтисодиёт тармоқларини саноат асосида ташкил этиш, модернизация
қилиш, техник ва технологик янгилаш бўйича муҳим инвестицион
дастурлар ишлаб чикилди.
265
2000-2010 йилларда кабул қилинган чора-тадбирлар мамлакатимизда
саноатнинг
автомобилсозлик,
нефть
ва
газ-кимё,
темир
йўл
машинасозлиги каби янги тармоқларнинг яратилиши 2010 йилга келиб
саноат маҳсулотлари умумий ҳажмининг ўсиши ҳамда ЯИМ таркибида
саноат улушининг 24% га етяшини таъминлади (15.2.1-жадвал).
1 5 .2 .1 - ж а д в а я
Я лпи и ч к и м аҳсулотнииг иктисодиёт тар м о қ л ар и бўйича т ар к и б и
(фоиз ҳисобида)5
1990 й.
2000 tt.
2010 й.
Ж ам и
100
100
100
Саноат
17,6
14,2
24,0
Қишлоқ хўжалиги
33,4
30,1
17,5
Қурилиш
5,8
6,0
6,4
Транспорт ва алоқа
5,2
7,7
12,4
Савдо
4,5
10,8
9,0
Бошқалар
22,2
18,7
23,7
Соф солнқяар
11,3*
12,5
7,0
*
Маҳсупотларга марказлаш ган субсидияпардан таищ ари
2000-2010 йилларда саноат ва хизматлар соҳасияинг барқарор ўсиши
туфайли қишлоқ хўжалигининг мамлакатимиз ялпи ички маҳсулотидаги
улуши 30,1% дан 17,5% га тушди. Ушбу кўрсаткич бўйича миллий
икгисодиётимиз қишлоқ хўжалигининг ЯИМ таркибидаги улуши 10% дан
ошмайдиган, дунёнинг жадал ривожланаётган мамлакатларига яқинлашиб
бормокда.
Миллий иқтисодиёт таркибида юз бераётган сифат ўзгаришларнинг
яна бир мухим жихати - хизмат кўрсатиш соҳасининг
жадал
ривожланишидир.
Мустақиллик йилларида хизматлар таркибида деярли янги бўлган
замонавий банк тизими, аудит, сугурта, лизинг, консалтинг, мобилъ ва
видеотелефон хизматлари, Интернет каби хизмат кўрсатиш соҳалари пайдо
бўлди. Агар хизматлар улуши 1990 йили ялпи ички маҳсулотда 33,8% ни
ташкил этган бўлса, ушбу кўрсаткич 2000 йилда — 37%, 2010 йилга келиб
эса 49% га етди.
С ан оатн и н г ўсиш сур ъ атлар и ва т а р м о қ таркиби. Собиқ совет
хўжалик юритиш тизимининг барҳам топиши давридаги бир
оз
пасайишдан сўнг мамлакатимизда 1996 йилдан бошлаб саноат ишлаб
чиқариши ҳажми изчил, барқарор суръатларда ўсиб бормокда. Саноат
махсулотлари ишлаб чиқаришнинг йиллик ҳажми 2010 йилда 1990
йилдагига нисбатан 3 баробар ўсди (15.2.2-жадвал).
5 Узбекистон Республикаси давлат статистика қўъютаси
266
15.2.2-жадвал
Do'stlaringiz bilan baham: |
