В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

нинг барча халқаро ҳаракатланиши тушунилнб, куйидаги турдаги 
тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар бундан мустасно:
- давлат ва хусусий заёмлар;
- бошкд мамлакатларнинг облигациялари, хорижий компаниянинг 
векселлари ва тратгини сотиб олиш;
- қарзлар бўйичатўловлар;
- банклараро депозитлар;
- ривожланишга расмий ёрдам.
Халқаро валюта фонда яна бир гуруҳ - “б ош қ а ин вести ц и ял ар” 
гурухини ажратади. Бу гурух, инвестициялар асосан халқаро заёмлар ва 
банк депозитларидан ташкил топади. Улар баъзида портфель, баъзида 
тўғрвдан-тўғри инвестициялар таркибида бўлиши мумкин.
Баён қилинган схемада замонавий инвестиция амалиётига зид бўлган 
иккита ҳолат мавжуд.
Биринчидан, у мушақо м ан п к де мос келади ва валюта-кредит муносабат­
лари позициясида ишлай олади. Бироқ савдо-иқтисодий алоқаларидан инвео 
тицияларга боғлиқ турли операциялар келиб чиқади. Улар таркибида турли- 
туман сервис, маркетинг, бошкэрув, технологик ва бошқа операцияларга бе­
рилган таснифга мос тушмайдиган инвестициявий ҳуқуқларни юзага келгара- 
ди. Улар хорижий инвесторга мулкчилик хукукрни беришни кўзда тутмайди, 
бироқ мунтазам даромад олиш ҳукуқини беради (роялти, ренталс ва ҳлс.).
Иккинчидан, баён қилинган схемада барча шакллар бир маъноли 
бўлиб, бир чизиққа тортилгандек туюлади. Бироқ илгари олинган ва 
тақсимланган фойданинг қайта тақсимланипш эмас, балки ҳақиқий ишлаб 
чиқаришни бошқариш нуқгаи назаридан инвестицияларшшг қандай 
шакллари мухдмроқ, деган масала долзарб хисобланади.
Демак, капиталнинг ҳар бир гурухц яна куйи гурухларга ажралиб 
кетади ва уларни шартли равишда экспорт ва импорт, деб хлсоблаш 
мумкин (26.2.3-жадвал).
2 6 .2 .3 - ж а д в а л  
Халкаро капиталнинг функционал булиниши
Г
у р я л я р
К
у й н
гу ц у & л ар
К а п и т а л в д р а к а т и
ТТ Х И
Х о р иж д а
Р ези д ен т в а н ор ези д ен т ў р та си д а у зо қ м уд д атли 
ўэаро и к ти со д и й и а н ф а а г а и е г вуж удга кели ш ига 
ол иб к е лу в чи к а ю т а я ҳяракати
М ам л ак а т и ч и д а
П ортф ель
инвесгициялар
А к гав л ар
Қ им м атпи қоғозлар ол д н -со тд д си бил ан б оғлиқ 
капитал ҳ ар акаги
П ассавл ар
Б о ш қ а
инвестиц иялар
А кти влар
Д авлатлараро кредитлар в а б ан к д еп о зитлар и билан 
б оғлиқ кап и та л х аракати
П ассавл ар
З ах и р а ак гав л ар
М о н етар о л ти н
Т ўлов б алан си қолд иғини қо п лаш у ч у н ф ойдаланиш
м ум кин б у л ган ак тивлар 
б и л а в
бо ғл и қ ка п и тал
хар акати
Қ ар з о л и ш н и н г м ах су с 
д о и д а сн (S D R )
Х В Ф н н аг зах и р а п озицияси
Х о р и ж и й в ал ю т а
464

---

Халқаро капитал миграцияси ва унинг ҳар бир гурух доирасидаги 
миқёси жаҳондаги барча мамлакатларнинг консолидациялашган тўлов 
баланси маълумотларн, инвестицион позициялари асосида тахминан 
аникланади.