В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

В А ХАЛҚАРО С А ВДО
19.1. Т ариф ва савдо бўйича бош келиш ув (ГА Т Т ): таш кил тоонш и ва 
ф аолнят кўрсатиш принциплари
Халқаро савдони умумий норма ва қоидалар орқали тартибга солишга 
булган объектив эҳтиёж XX асрнинг 30-йилларида миллий хукуматларнинг 
протекционисгик фаолияти туфайли халкдро савдо имкониятларини кескин 
тўсиб қўйган вақгларда сезила бошлаган эди. Уша даврда халқаро савдонинг 
асосини икки томонлама савдо келишув лари ташкил қилган. Ушбу 
келишувларнинг камчилиги, улар икки томон ўртасидаги товарлар 
савдосининг қискдгина рўйхатини қамраб олишдан иборат. Икки томонлама 
шартномани имзолаш яатижалари эса кутилмаган натижаларга олиб келиши 
мумкин эди. Жумладан, шартномалардан ўз томонидан ҳеч қавдай имтиёз 
бермаган учинчи мамлакат ишлаб чиқарувчилари манфааг кўришарди.
Иккинчи жақон урушидан сўнг савдо стратегиясининг глобал 
мувофиқпашгиришни 
таъминлашга 
йўналтирилган 
халқаро 
савдо 
ташкилотларини яратиш учун ҳаракатлар бошланди. Бу ҳаракатдан 
ҳаммадан кўра халқаро савдодаги улуши 40% атрофида бўлган АҚШ 
манфаатдор эди, ташқи савдодаги нормал ҳолатларнинг бузилишидан, 
хусусан, улар жиддий зарар кўрар эди.
Халкаро савдо ташкииотини яратиш бўйича мунозаралар АКД1 ва уруш­
дан кейинги Европа мамлакатлари ўртасидаги кескин тортишувлар шароитида 
бўлиб ўтди. Бу тортишувлар, хусусан, иштирокчи давлатлар берадиган овоз- 
лар мивдори билан ҳам боғлик эди. «Бир мамлакат - бир овоз» тамойилини 
ёкловчи европача ёндашувга тескари равишда АҚШ кўпроқ овозга эга бўлиш 
гоясини кўгариб чикди. Америкаликлар овозлар сони мамлакатнинг халқаро 
савдодаги улушига пропорционал тарзда олиниши лозим, деб ҳисоблашарди. 
Лекин улар ўз фикрлари ҳимоясини сақлаб қола олмадилар.
Халқаро савдо ташкилотини ташкил этиш тўғрисидаги шартноманинг 
тариф масалаларига бағишланган бўлимини ташкил қилизл бўйича махсус 
муназаралар Женевада бўлиб ўтди. Натижада 1948 йил 30 июнда тариф ва 
савдо масалалари бўйича вақгинчалик шартнома — ГАТТ (General of Trade 
and Tariff) 23 мамлакат томонидан имзоланди. Шу сабабли 1948 йил 30 
июнь ГАТТ ташкил топган кун деб эътироф этилади.
1947 йил 21 ноябрда Гаванада БМТнинг савдо ва бандлик бўйича кон- 
ференцияси очидди. Бу конференцияда расман 56 та мамлакат иштирок эттан 
бўлиб, улар Халқаро савдо ташкилоти (ХСТ) низомини мукокама қилишди.
1948 йил 24 мартда эса ушбу мамлакатларнинг аксарият қисми ХСТ 
низомини имзолади, аммо бу хужжатнинг миллий конунчилгас органлари 
томонидан ратификация қилиниши анча қийин кечди. Деярли ҳамма мам­
лакатлар низомнинг АҚШ конгресси томонидан ратификация қилинишини
3 3 3

---