В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

■"•цдагига эга товарлар хдмда катта қийматга эга бўлган, 1 йилдан 3 йилгача ишлатиш
ддатига эга товарлар.
18.1.2-расм. Х алқаро савдонинг товар таркибн
317

---

Халқаро савдонинг замонавий хусусиятлари:
- илм-фан ва техника тараққиёга таъсирида маҳсулот ҳамда хизматлар 
савдоси ҳажмининг кескин ортиши;
- халкаро савдо ривожланаётган мамлакатлар салмоғининг қисқариши;
- илм-фан ва техника тараққиёти таъсирида жахон экспортининг товар 
таркибидаги илм-фан сигимкорлиги юқори бўлган маҳсулот ва хизматлар 
улушининг ортиши;
- ташқи савдо айланмасининг жон бошига баҳоланган қийматининг 
нотекис тақсимланиши;
- янги тармоқ ва ишлаб чиқаришнинг вужудга келиши;
- қатор мамлакатларнинг айрим маҳсулотлар импортига боғлиқли- 
гининг ортиши;
- ташқи бозорда ортиқча маҳсулотни сотиш каби содда шаклининг 
турли мамлакат корхоналари ўртасвдаги ҳамкорлик алокалари асосида 
аввапдан келипшлган холда маҳсулотни етказиб бериш шаклига ўтилиши.
Халқаро савдонинг товар таркиби 
- халқаро савдонинг таркибини 
аниқловчи товар мутаносибликлари мажмуи ва алоқаларидан иборат бўлиб, 
максади инсон эхтиёжларига мослаштириш нуқгаи назаридан халқаро савдо 
сохасида товарларни дифференцияциялаш ҳисобланади.
Халкаро савдонинг худудий таркиби - бу халқаро савдонинг худудий 
таркибини аниқловчи мутаносибликлар ва алоқалар мажмуи бўлиб, бу таркиб 
халқаро савдонинг куйидаги хусусиятлари ва ривожланиш йўналишларини 
ажратиш имконини беради:
-
алохдоа 
мамлакатларнинг савдо оқимларини ажратиш;
- бир гуруҳ мамлакатлар ўртасидаги савдо оқимларини ажратиш;
- минтақалар ўртасидаги савдо оқимларини ажратиш.
- халкаро савдонинг асосий улуши окимларининг ривожланган 
мамлакатлар гуруҳида йигилганлиги;
- жаҳоннинг йирик савдо империялари бўлиб АҚШ, Германия ва 
Япония ҳисобланади;
- АҚШ экспортининг фаоллашуви;
- Япония экспортининг ўсиши (биринчи навбатда, бошкд Осиё 
мамлакатларига);
- Жанубий Осиё мамлакатларида халқаро савдонинг фаол ривожланиши 
(кўпроқ Покистон ва Ҳиндисггон ҳисобига);
- Шарқий Осиё ва қисман Лотин Америкаси мамлакатлари халкаро 
савдосининг устун даражада ривожланиши (Япониядан ташкари);
- Марказий ва Шаркий Европа давлатлари ташқи савдосининг секин 
ривожланиши.
Халқаро савдонинг замонавий худудий таркибидаги ўзгаришлар 
тенденцияси қуйидагилар оркали ифодаланди:
318

---

- халқаро савдода бозор иктисодиётига эга ривожланган мамлакатлар 
улушининг сақланиб қолиши;
- халқаро савдо асосий қисмининг ривожланган мамлакатлар гуруҳи 
ичида му жассамлашуви;
- ривожланаётган мамлакатлар улушининг ортиши;
- ривожланаётган ва ривожланган мамлакатлар ўртасвда савдо 
алоқалари хэжмининг ортиши;
- ўтиш иқгисодиёгига эга мамлакатларнинг халқаро савдодаги позиция- 
сининг заифлиги (ривожланган мамлакатлар ташқи савдо айланмасида 3,5%, 
ривожланган мамлакатлар ташқи савдо айланмасида 2,5%).
Демак, замонавий халкаро савдонинг асосий омиллари куйидагилардан 
иборат:
- миллий иқгисодиёгларнинг очикдиги;
- миллий икгисодиёглар ишлаб чиқариш салоҳиятининг ўсиши;
- халқаро савдонинг худудий ва товар ўзгариши;
- халқаро савдо механизмларининг мураккаблашуви;
- хизматлар сохасининг ривожланиши;
- интеллектуал ва илмий-техник фаолиягаинг модам йлашган ва 
моддийлашмаган шаклида ривожланиши.