Узлуксиз таълим тизимида малакали кадрлар тайёрлаш муаммолари

Innovatsion yondashuvlar asosida milliy ta’lim tizimini takomillashtirish

2021-yil
 
23-aprel 
56 
rejani tuzish matn mazmunini anglash, yaxshiroq tushunish uchun vosita emas, balki birdan 
bir maqsadga aylanadi. 
Bayon [aniqlik, ravshanlik, tavsiflash, ifodalash] o‘qib yoki aytib berilgan biror matn 
asosida yozib chiqilgan ish; yozma ish (o‘quvchilar bilimini baholashning yozma 
shakllaridan biri). O‘quvchilar bayon yozishdi. Bayonni tekshirib chiqmoq. Bayonlar 
to‘plami.
1
O‘quvchilarni bayon yozishga tayyorlashda uzviylik va uzluksizlikka amal qilmaslik 
ularning bayon yozishga bo‘lgan qiziqishini susaytiradi, ijodiy faoliyatga salbiy ta’sir 
ko‘rsatadi. Ayniqsa dars jarayonida qisqartirib va tanlab hikoya qilishga kamdan-kam 
holatlarda e’tibor qaratiladi. 3-4-sinflarda bayon uchun tanlangan matn tahlilining yetarli 
darajada amalga oshirilmasligi sabab bo‘ladi. 3-4-sinflarda bayon uchun tanlangan matn 
tahlilining yetarli darajada amalga oshirilmasligi sabab bo`ladi. Bu hayotiy hodisalardan 
yetarli darajada ta’limiy-tarbiyaviy xulosalar chiqarishga, muomala-munosabatida zarur 
bo‘lgan nutq birliklarini o‘zlashtirishlariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 
Boshlang‘ich sinf ona tili darslarida bayon yozishga tayyorgarlik ikki bosqichda olib 
boriladi: bayon yozish darsidan oldin grammatikani o‘rganish jarayonida va bayon ustida 
ishlash uchun ajratilgan dars jarayonida. 
Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarni bayon yozish, matnni qayta hikoyalashga 
tayyorlash yuzasidan olib borgan kuzatishlarimiz asosida shunday xulosaga keldikki, 
semantik tahlil qilish ko‘nikmalarining yetishmasligi, xususan, matndagi asosiy mazmunni 
ajratish va o‘zaro bog‘liqlikni bilmaslik, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining butun ta’lim 
jarayoniga, xususan, og‘zaki qayta hikoyalashlariga va darslik materiallari ustida mustaqil 
ishlashlariga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
Og‘zaki bayon turini tanlashni quyidagicha izohlash mumkin: matnni hikoya qilish - 
yozma bayonga qaraganda o‘quv amaliyotida va hayotda o‘qilgan matnni qayta so‘zlab 
berishning keng tarqalgan shakli. Shunday ekan, o‘quvchilarning og‘zaki nutqini 
rivojlantirishga jiddiy e’tibor berish davr talabidir. Xususan, ta’limda matnni qayta hikoya 
qilishning yagona tizimini yaratish, o‘qituvchilar tomonidan o‘quvchilarning o‘quv 
materiallarini qayta so‘zlab berishlariga nisbatan yagona talablarni ishlab chiqish bugungi 
kunning zaruratidir. Bu esa og‘zaki nutqni rivojlantirish metodologiyasi bo‘yicha 
tadqiqotlar olib borilishini taqoza etadi.