Узлуксиз таълим тизимида малакали кадрлар тайёрлаш муаммолари

Til rivojlanishi
.
Til gapirish, yozish tizimi sifatida ma’lumdir. Bu tizim odamlarga bir-
birlari bilan muloqot qilish imkonini beradi. Normal til rivojlanishi ketma-ket jarayondir. U 

---

Innovatsion yondashuvlar asosida milliy ta’lim tizimini takomillashtirish

2021-yil
 
23-aprel 
21 
yetuklik va o‘qish imkoniyatlariga bog‘liq. So‘zlar va grammatik qoidalar bola o‘z hislari 
va fikrlarini til orqali ifodalash malakalarini egallashi tufayli 
o‘rganiladi. Bolalar ayrim tushuncha va harakatlarni ularni 
qaysi so‘z bilan ifodalashni o‘rganishlaridan ancha oldin 
tushunishlari mumkin. Bu xususiyat “qabul qiluvchi til” nomi 
bilan taniqlidir. “Qabul qiluvchi til” malaka bo‘lib, u 
ifodalovchi til yoki ifodalash va tasvirlash uchun so‘zlar 
ishlatish qobiliyatini rivojlantiradi. Nutq va til rivojlanishiga bolaning umumiy anglash, 
ijtimoiy, sezish va asab muskullari rivojlanishi ta’sir ko‘rsatadi. Til rivojlanishi eshitilgan 
so‘z soni va sifatiga ham bog‘liq.
Hissiy va ijtimoiy rivojlanish
. Hissiy va ijtimoiy rivojlanish keng soha bo‘lib, 
bolalarning o‘zlari haqida va boshqalar bilan aloqalarini qanday his qilishlarini o‘rganadi. U 
bolalarning xulqi, o‘yini hamda ishga munosabatlari, ota-onalar va tarbiyachilar bilan 
yondashuvlariga ham aloqadordir. Jinsiy rollar, mustaqillik, axloq, ishonch va qoidalarni 
qabul qilish ham hissiy va ijtimoiy rivojlanishning asosiy aspekti hisoblanadi.
Bola imkoniyatlariga asoslanib o‘qitish 
O‘qituvchilarning ko‘pchiligi o‘z sinflarida o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasi 
turlicha ekanligi ularni o‘qitishda muammo tug‘dirishini ta’kidlaydi. Bunday sinflar 
quyidagicha tavsiflanadi: 
• 
Ba’zi bolalar darsni oson ilg‘ab oladilar, savollarga javob berib, testlarda yaxshi natija 
ko‘rsatadilar. Boshqa bolalar orqada qolib, tushunishlari qiyin bo‘ladi va testda yomon 
natijaga ega bo‘ladilar.
• 
Ba’zi bolalar hamkorlikda ishlay oladilar, darsda qiziqish bilan o‘tiradilar; ayni paytda 
boshqa bolalar darsga e’tiborsiz bo‘ladilar.
• 
O‘qituvchilar yaxshi o‘zlashtiradigan o‘quvchilarni o‘z vaqtida rag‘batlantira 
olmayotganliklari 
va 
orqada 
qolganlarga 
yordam 
bera 
olmayotganliklaridan 
xavotirlanishadi.
• 
O‘qituvchilar qaysi darajada o‘qitishni va barcha bolalarni jalb qilishda qaerga “urg‘u” 
berishni bilmaslikdan qiynalishadi. 
O‘quvchilar turli vaziyatlarda bir-birlaridan quyidagi yo‘nalishlarda farq qilishadi: 

dunyoqarash 

fan yuzasidan bilim 

o‘qish uslublari va o‘rganish tezligi 

yosh 

motivatsiya 

qiziqish 

diqqatni jamlash qobiliyati 

psixologik va jismoniy holat 

yetuklik darajasi (bir xil yoshga nisbatan) 
Bolalar bir xil yoshda bo‘lishsa-da, turli darajada o‘zlashtirishlari, o‘zlarini turlicha 
tutishlari mumkin. Buning har xil sabablari bor, jumladan, qizlarning o‘g‘il bolalarga 
nisbatan tezroq fiziologik rivojlanishi ta’lim samaradorligida ham namoyon bo‘ladi. 
Biz barcha bolalarni ta’lim-tarbiya jarayoniga jalb qilishimiz, bunda bu farqlarning 
hammasini e’tiborga olishimiz va ish rejamizni shunga qarab tuzishimiz kerak.