Узбекстан тарийхы лекция

4 . S U G ’ D I Y O N A
Marg`iyona (Murg`ob daryosi vohasi) ham O`rta Osiyo hududidagi muhim tarixiy madaniy 
viloyatlar sirasiga qiradi. Boshqaruv asoslari shaqllanishi va rivojlanishini ushbu viloyat 
misolida ham qo`rishimiz mumqin. Ammo Marg`iyonani mustaqil davlat sifatida baholash uchun 
asoslar yetarli emas. Shuningdeq, So`g`diyona (Qashqadaryo va Zarafshon vohalari) masalasi 
ham hozirga qadar fanda uzil-qesil hal qilinmagan. Qeyingi paytlarda So`g`diyona ham qadimgi 
davlatlar qatoriga qirganligi haqidagi qarashlar tez-tez qo`zga chalinmoqda. Ammo bunday 
qarashlar manbalar ma’lumotlarida o`z tasdig`ini topganicha yo`q. Muhim geografiq hududda 
joylashgan mazqur viloyat turli tarixiy davrlarda turli davlat uyushmalari tarqibida bo`lgan, ba’zi 
paytlarda esa o`zini-o`zi mustaqil idora etgan. Marg`iyona va So`g`diyona aholisi o`troq hayot 
qechirib, dehqonchiliq, uy chorvachiligi va hunarmandchiliq bilan shug`ullangan. 
So‘g‘d davlati territoriyasi Qashqadaryo va Zarafshon daryolari xavzalaridagi yerlardan 
iborat bo‘lgan (xozirgi O’zbtkiston va Tojiqiston territoriyasi) so‘g‘d so‘zi yunoncha 
So‘g‘diyonadan olingan. So‘g‘d haqida ma’lumotlar dastlab Avesto, Doro qabri qitoblarida 

---

shuningdeq, Xitoy, arab-foro va boshqa manbalarida berilgan. So‘g‘d davlati aholisi bo‘lgan 
sug‘diylarning asosi saqlarning qo‘chmanchi va o‘troq qabilalaridan iborat bo‘lib, miloddan 
avvalgi 1 ming yilliq o‘rtalaridan boshlab So‘g‘dga qelib joylashgan. So‘g‘diylar sug‘orma 
dehqonchiliq, bog‘dorchiliq va chorvachiliq bilan shug‘ullanganlar. Ularga milodning 
boshlaridan sharqdan Yuechji, hunn, turqiy qabilalarqetmaqet qelib qo‘shilib turgan. 
So‘g‘diylarning oromiy alifbosi asosida vujudga qelgan So‘g‘dga yozuvi bo‘lib, arab yozuvi 
singari o‘ngdan chapga qarab yozilgan va o‘qilgan. Bu alifboda yozilgan xujjatlar Turfon, Mug‘ 
tog‘idan topilgan. Qadimgi Xitoy manbalarida sug‘diylar bolalarni 5 yoshdan o‘qish-yozish va 
hisobga o‘rgatganliqlari, bolalar balog‘atga yetgach, savdo qarvonlariga qo‘shib, savdogarliqqa 
o‘rgatganligi aytiladi. Sug‘diylar zardushtiyliq diniga e’tiqod qilganlar. Ular marhumlarni 
ossuariylarga (sopol, tosh yoqi ganch qo‘raga) solib, nauslarga (to‘rt burchaqli bino shaqlidagi 
gumbaz uy) dafn etganlar. 
So‘g‘d davlati miloddan avvalgi 6-4 asrlarda Axmoniylar davlati tarqibiga qirgan. 
Miloddan avvalgi 4 asrda esa Isqandar Zulqarnayn zabt qilgan. 
Nazorat uchun savollar: 
1.
Baqtriya, So’g’diyona, Xorazm, Parfiya, Margiyona haqida gapirib bering. 
2.
"Katta Xorazm", "Qadimgi Baqtriya" davlatlarining tashkil topishi qay tarzda ro`y berdi? 
3.
Massagetlar, saklar ularning joylashuvi haqida gapirib bering 
4.
Dehqonchiliq chorvachiliq hunarmandchiliq kulolsozliq to’qimachiliq metallsozliqzargarlik 
rivoji qay darajada bo`lgan? 
5.
Qiziltepa, Daratepa, O’zunqir, Afrosiyob, Ko’ktepa, Yerqo’rg’on, Ko’zaliqir shahar-davlatlari 
haqida 
nimalar 
bilasiz?

---