Узбекистон республикаси вазирлар maxjcamach Х. Узуридаги «оила» илмий-амалий



Download 7,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet95/200
Sana24.02.2022
Hajmi7,73 Mb.
#205613
1   ...   91   92   93   94   95   96   97   98   ...   200
Bog'liq
Оила энциклопедияси. Акрамова Ф.А

ОИЛА ДАРОМАДИ - оила аъзолари 
мехнатининг махсули булиб, хар хил ку- 
ринишдаги тушумлардан ташкил топган 
оила бюджетидир. У даромадлар - тушум 
хамда харажатлар - чикимдан иборат бу­
лади. О.д. ошиб борар экан, турмуш да- 
ража сифати хам ортади.
ОИЛА КОДЕКСИ, ОК - оилавий-хуку- 
кий муносабатларни тартибга солиб, оила 
аъзолари (яъни эр-хотинлар, ота-оналар, бо­
лалар, шунингдек, фарзандликка олувчилар 
ва фарзандликка олинувчилар ва оиланинг 
бопща аъзолари) уртасидаги шахеий ва мул- 
кий муносабатларни тартибга солувчи ва 
мустахкамловчи конун хужжати. Узбекис­
тон Республикасининг амалдаги ОК Узбе­
кистон Республикаси Олий Мажлисининг 
1998 й. 30 апр.даги Карори билан тасдик- 
ланиб, ушайилнинг 1 сент.идан амалга кири- 
тилди. Кодекс 8 булим, 30 боб, 238 моддадан 
иборат. Амалдаги ОК бир катор оилавий- 
хукукий муносабатларни янгича хал этган. 
Чунончи, миллий негизларга асосланган- 
лиги (куда-андачилик, кариндош-уругчилик, 
бобо-бувилар ва набиралар уфтасидаги му- 
носабатларнинг янгича талкини), умум- 
инсоний кадриятлар акс этганлиги (ни­
кох шартномаси ин-т.ининг киритилиши, 
никохданувчи шахсларнинг тиббий курик­
дан утказилиши) кабиларни уз ичига олади. 
ОИЛА М УСТАХКАМ ЛИГИ ОМИЛ­
ЛАРИ - оиланинг мустахкам булишига 
асос булувчи ижтимоий, биологик, шахсга 
боглик булган омиллар. Оила мустахкам- 
лиги ушбу туркум омилларга асосланади:
-
ижтимоий омиллар: эр-хотинларнинг 
маълумот савияси, дунёкараш даражаси, 
ижтимоий келиб чикиши, кандай оилада 
вояга етгани (серфарзанд, кам фарзандли, 
куп погонали, нуклеар, биринчи оила, 
кайта тузилган оила, бир миллатли оила, 
байналмилал оила, юридик жихатдан рас- 
мийлаштирилган, расмийлаштирилмаган, 
худудга кура: шахар, кишлок);
115


- биологик омиллар: организмнинг 
соглом ёки носогломлик холати, тана ту- 
зилишидаги узига хосликлар. Тугма жози- 
балилик ёки хунуклик.
- характер хусусиятларидаги узига 
хос омиллар: темперамент тоифасидаги 
узига хосликлар, яъни жупщинлик, ха- 
ракатчанлик, жанжалкашлик, секинлик, 
инертлик, аразчилик каби хусусиятларни 
узида мужаесамлаштирган тоифаларга 
мансублик: холерик, сангвиник, флегма­
тик, меланхолик;
- мухит, таълим-тарбия таъсирида ку­
затиладиган турли хислатлар. Шахснинг 
узигагина хос булган фазилатлар ва б. 
ОИЛА ПУДРАТИ - мехнатни ташкил 
этишнинг ички хужалик шакли, жамоа 
пудрати куриниш ларидан бири. Бунда 
оила пудратчи булиб шартнома тузади. 
Шунингдек, О.п. томойилида кариндош- 
чилик алокалари булмаган кичикрок жа- 
моалар (5 кишигача) хам ишлаши мумкин. 
Хужалик билан О.п. муносабатлари пудрат 
шартномаси б-н келишиб олинади. О.п.да 
ишлаётган жамоа и.ч. воситаларидан фой- 
даланади. Улар етиштирган махсулот шир- 
кат хужалиги мулки хисобланади. О.п.да 
ходимлар факат махсулот и.ч. билан банд 
булади, молиявий ва моддий-техника таъ- 
миноти, курилиш, махсулот топшириш, 
ижтимоий ва агрозоотехника хизмати ма- 
салаларини хужалик рахбарияти хал этади.
О.п. илгаридан пахтачилик, яйлов чор- 
вачилиги, пиллачилик, мевачилик ва са- 
бзавотчилик, тамакичилик каби кул мех- 
нати куп талаб килинадиган тармокларда 
кулланиб келинган. Хоз. шароитда О.п.
и.ч. жараёнлари механизациялашган соха- 
ларда хам кенг кулланштмокда. О.п. жамоа 
пудрати имкониятлари б-н бирга узига хос 
хусусиятларга эга, мехнатга хак тулашни 
соддалаштиради, чунки хар бир ходим- 
нинг мехнатда иштироки коэффициентини 
хисобга олишга зарурат колмайди. О.п.
116
болаларнинг мехнат тарбиясига ижобий 
таъсир курсатади, шахсий ва ижтимоий
и.ч.ни кушиб олиб бориш учун кулай ша- 
роит яратади.
О.п.да ишлаётганларга, имкониятига 
караб, и.ч. воситалари (ер, техника ва б.)ни 
узок (3 й.дан кам булмаган) муддатга ижа- 
рага берилади. Ажратилган ресурслар до- 
ирасида махсулот и.ч. буйича узаро кели- 
шилган вазифалар белгиланади, иктисодий 
санкциялар келишиб олинади. Аник, и.ч. 
шароитидан келиб чикиб, иш ва дам олиш 
режимини оиланинг узи тартибга солади. 
Оилавий мехнат характерига ялпи даро- 
мадга караб хак тулаш купрок тугри келади, 
бунда к.х. корхонаси оила етиштирган 
махсулотни сотиб олади, оила эса, 
у з
нав- 
батида, махсулот етиштириш учун сарф- 
ланган моддий воситаларга хак тулайди. 
Даромад билан харажатлар уртасидаги 
фарк мехнатга хак тулашга сарфланади. 
Оила ижара пудратида хам ишлаши мум­
кин. Бунда оила ер, техника, чорва ва б.
и.ч. воситаларини узок муддатга ижарага 
олиб, мустакил хужалик юритади ва ху­
жалик даромадидан уз хиссасини олади. 
ОИЛА ТА РБИ Я С И - оилада ота-оналар, 
бобо ва бувилар, умуман катта ёшли карин- 
дошлар томонидан болаларни тарбиялаш.
Оилавий тарбияда узига хос коидалар 
мавжуд булиб, бу коидаларни ота-оналар 
билишлари, фарзандлар эса риоя этишлари 
керак булади:
- оилада ота-оналар, фарзандлар ва б. 
аъзолар бир-бирларини севиш, тушуниш, 
хурмат килиш;
- у 
Киш 
ни, ишни, мехнатни асосий эх- 
тиёж сифатида билиш;
- бекорчилик, дангасаликка берилмас- 
лик;
- оилада катьий кун тартибига риоя 
килиш;
- оилада катта кишиларни хурмат, ки- 
чикларни иззат килиш;


- оилада психологик хотиржамлик, 
соглом мухит яратиш;
- оиланинг дар бир кишисида мус- 
такиллик, эркинлик, узига ишонч каби хис- 
латларни шакллантириш.
Шу келтирилган коидаларга амал ки­
лиш, узаро муносабатларни яхшилашга, 
оилада соглом мухит яратилишига асос 
булади. Албатта, бунда ота-оналар ва катга- 
ларнинг намуна кучи, ибрати салмокли урин 
эгаплашини хар доим ёдца тутиш лозим.
Оилада тарбия оркали дунёкараш, хулк- 
атвор меъёрлари ва куплаб сифатлар синг- 
дирилади.
ОИЛА ТУР ЛАРИ - бир неча мезонларга 
караб оиланинг таснифларга булиниши. 
Мае.:
1. Туликлигига кура: тулик, нотулик ва 
кайта тузилган (иккинчи никох) оилалар.
2. Бугинлар сонига кура: нуклеар (ота- 
она ва болалардан иборат булган) ва куп 
бугинли (икки ва ундан ортик авлоддан ибо­
рат оила аъзолари бирга яшовчи оилалар).
3. Болалар сонига кура: фарзандсиз, 1 бо- 
лали, 2 болали, 3-4 болали, 5 ва ундан ортик 
болали оилалар. Турли мамлакатларда бу 
мезонлар турличадир. Мае., АКШ, Фран­
ция, Германия, Греция, Россия ва б. ривож- 
ланган давлатларда 3-4 болали оилалар куп 
болали оилалар хисобланади. Узбекистонда 
эса бундай оилалар фарзандлар сони ур- 
тача булган оилалар сарасига киради.
4. Эр-хотиннинг ижтимоий келиб чи- 
кишига кура: ишчилар, дехдонлар, хизмат- 
чилар, зиёлилар оиласи, аралаш типдаги 
оила.
5. Эр-хотиннинг маълумот савиясига 
кура: олий маълумотлилар, урта-махсус, 
урта тугатилмаган, урта махсус ёрдамчи 
мактаб маълумотига эга булган оила.
6. Оиланинг «ёшига» кура: ёш оила 1 й. 
гача, 3-5 йиллик, 6-10 йиллик турмуш таж- 
рибасига эга булган оилалар) урта ёшдаги 
оила, етук ёшдаги оила (кариялар оиласи).
7. Кайликларнинг ота-она оиласи (ота- 
онаеи)нинг моддий таъминланганлик дара­
жаси жихатидан кудаларнинг бир-бирига 
мос эканлиги ёки улар орасида катта та- 
фовут мавжудлиги буйича бир-бирига мос 
булган ва булмаган оилалар.
8. Регионал жихатларига к5фа: шахар, 
кишлок, аралаш типдаги оила.
9. Никохдан коникканлик савиясига 
куфа: ажрашиш холатида - никохдан коник­
канлик даражаси куйи савияда булган оила, 
урта савияда ва никохдан коникканлик да­
ражаси юкори савиядаги оила.
10. Оилада эркак ёки аёл етакчилигига 
кура: эр етакчи булган оила, хотин етакчи 
булган оила, эр ва хотин етакчиликни бир­
га бажарадиган (бирархат) оила.
11. Оилада эр-хотин орасидаги муно- 
сабатларга кура: авторитар, демократик, 
либерал, аралаш типдаги оилалар.
12. Эр-хотинларнинг миллатига кура: 
бир миллатли ёки байналмилал оилалар. 
Байналмилал оилаларни уз навбатида ик- 
кига булиш мумкин:
- дини, урф-одатлари ёки тили бир 
гурухга кирган миллат вакиллари ораси­
да никохлар, мае., узбек-тожик, узбек-ко- 
зок, узбек-туркман, рус-украин, узбек-та- 
тар ва б.
- дини, урф-одатлари ёки тили бир 
гурухга кирмаган миллат вакиллари урта­
сидаги никохдар, мае., узбек-рус, узбек-ук- 
раин, узбек-эстон, узбек-немис ва б.
13. Юридик расмийлаштирилганлигига 
кура: синовдаги оила (бирга яшашади, 
аммо хали никохни расмийлаштирмаган, 
чунки бир-бирларини норасмий никохда 
синашяпти) расмийлаштириш арафасидаги 
оила (бирга яшашади, оила куриш максади 
аник, аммо айрим объектив сабабларга 
кура расмийлайтириш кечиктирилаяпти) 
никохдаги оила, никохдан ташкари оила 
(айрим эркакларнинг юридик жихатдан ик­
кинчи, учинчи норасмий оиласи).

Download 7,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   91   92   93   94   95   96   97   98   ...   200




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish