Uzbekiston respublikasi

Qiziqchilik - wzbek ananaviy teatr turi. Qiziqchilik teatri, asosan Qwqon xonligi h’ududida (ayniqsa, Farg’ona vodiysi va Toshkentda) rasm bwlgan, ijrochisi qiziqchi (qiziq), twda boshlig’i va ish yurituvchisi korfarmon deb atalgan.
XIX asrda qiziqchilarning truppalari (mas. Bidiёrshum, Zokir Eshon boshchiligidagi twdalar) faoliyat kwrsatgan. Bidiёrshum truppasi XVIII asr oxiri - XIX asr birinchi yarmida Qwqonda ijod qilgan. Uning repertuari, asosan, h’ajviya, askiya, musiqa, ashula va raqslardan iborat bwlgan. XIX asr ikkinchi yarmida Zokirjon qiziq twdasiga 20 dan ziёd qiziqchi uyushgan bwlib, yuzga yaqin tanqid, muqallid, kulki-h’ikoyalar va latifalar namoyish etishgan^.
Davriy matbuot. Wzbekiston h’ududida matbuotning paydo bwlish jaraёni XIX - asrning 70 - yillariga twg’ri keldi. Mustamlakachilar mintaqada yashovchi erli xalqlarga wzlarining siёsatlarini targ’ib va tashviq etish maqsadida 1870 yilda Toshkentda “Turkestanskie vedomosti” va “Turkiston viloyatining gazeti”ni tashkil etgan. Markaziy Osiёda davriy matbuot shu tariqa paydo bwldi. Mazkur gazetalarning h’ar ikkisi h’am 1917 yilgacha chop ettirilgani bois Turkiston matbuoti tarixida uzoq muddat davomida uzluksiz faoliyat kwrsatgan davriy nashrlar sanaladi.
“Turkiston viloyatining gazeti” wzbek publitsistikasining shakllanishiga ywl ochdi. Zokirjon Furqat, Sattorxon Abdug’afforov, İsh’oqxon İbrat, Mah’mudxwja Beh’budiy va boshqa kwplab ziёlilarning bu gazeta bilan ijodiy h’amkorligi natijasida Turkiston wlkasida jah’olatga qarshi kurash, ommani, ayniqsa, ёsh avlodni h’ar tomonlama ilm-marifatli qilib tarbiyalashga intilish h’arakatining kuchayishini taminladi. Boshqacha aytganda, mazkur nashr marifatparvarlarning fikr va swz aytishi uchun ilk minbar vazifasini wtadi.
XIX asrning 90-yillariga kelib Turkistonda matbuot soh’asida wziga xos yangilanish jaraёnlari kuzatildi. Rus tilidagi dastlabki xususiy gazetalar nashr qilina boshlandi. Dastlab Samarqandda, keyinroq Toshkentda nashr etilgan “Okraina” (1890-1907), Toshkentda chiqqan “Russkiy Turkestan” (1898-1907) gazetalari shular jumlasidandir.
Aynan shu davrda “Sredneaziatskiy vestnik” (1896), “Turkestanskiy skorpion” (1907, h’ajviy), “Srednyaya Aziya” (1910-11), “Turkestanskiy karakurt” (1911, h’ajviy) jurnallari Turkiston jurnalchiligining ilk namunalari edi. Wzbek tilida esa “Oyna” (1913-15), “Al-isloh’” (1915) kabi jurnallar h’amda “Al-izoh’” (1917) va boshqa almanaxlar h’am wlkaning tarixini, wsha kezdagi ah’volini wrganishga, wquvchilarning madaniy-marifiy eh’tiёjlarini qondirishga kwmaklashdi.
Chorizm mah’alliy xalqlar ongi va bilim saviyasining yuksalishidan manfaatdor bwlmagan. Shu bois h’ukmron siёsat milliy ongning yuksalishiga xizmat qiladigan vositalarning, jumladan, milliy tildagi davriy nashrlarning yuzaga kelishiga imkon qadar ywl qwymadi. 1906 yilga qadar butun wlkada yagona “Turkiston viloyatining gazeti”dan bwlak mah’alliy tilda bironta gazeta nashr qilinmagani h’am buning isbotidir.
Turkiston jadidlarining etakchi namoyandalari: Mah’mudxwja Beh’budiy, Munavvarqori Abdurashidxonov, Abdulla Avloniylar demokratik ywnalishdagi wzbek matbuotini shakllantirishga katta h’issa qwshdilar. Jadidlar milliy davriy nashrlar faoliyatini tashkil etish va ywlga qwyishda mah’alliy rus matbuoti h’amda Rossiyaning turli h’ududlarida tatar tilida nashr qilingan gazetalarning, xususan, marifatchi İsmoilbek Gaspirali muh’arrirligida chiqqan “Tarjumon” gezetasining ish tajribasiga tayandilar.
Wzbekistonda chinakam milliy matbuotning yuzaga kelishi 1906 yil 27 iyundan Toshkentda chiqa boshlagan jadidlarning “Taraqqiy” gazetasi bilan bog’liq. Uning sah’ifalarida podsho Rossiyasining mustamlakachilik siёsatini fosh qiluvchi maqola, xabarlar bosilgan. Gazeta materiallaridagi tanqidiy ruh’ mustamlakachi mamurlarga ёqmagan. 19 soni chiqqach, gazeta ёpib qwyilgan. Gazetaning ilk soni chiqqan 27 iyun 1993 yildan buёn mamlakatimizda «Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlari kuni» sifatida nishonlanadi.
“Sadoi Turkiston” (Toshkent, 1914-15), “Samarqand” (1913), “Sadoi Farg’ona” (1914) gazetalari h’amda “Oyna” (Samarqand, 1913-15) jurnallarini saviyasi, omma ongiga tasiri jih’atidan wzbek matbuoti tarixidagi eng ibratli nashrlardan deb h’isoblash mumkin.
1917 yil Rossiyadagi fevral inqilobi Turkistondagi ijtimoiy munosabatlar, shu jumladan, matbuot rivojiga h’am tasir kwrsatmay qolmadi. Milliy birlik h’arakatini avj oldirishga, wzbek xalqining istiqlolga erishish ywlidagi ijtimoiy-siёsiy faolligini oshirishga 1917 yilda tashkil etilgan “Najot”, “Turk eli”, “Turon”, “Ulug’ Turkiston”, “Hurriyat” (Samarqand), “El bayrog’i” (Qwqon) gazetalari va “Yurt” (Qwqon), “Chaёn” jurnallari wziga xos h’issa qwshdi.