Uzbekiston respublikasi

Tasviriy sanatning turli soh’alarini rivojlanishida 1997 yilda Wzbekiston Badiiy Akademiyasi (BA)ning tashkil etilishi katta ah’amiyatga ega bwldi. Milliy Rassomlik va dizayn instituti, Respublika badiiy kolleji va litsey-internati, barcha viloyatlar va Qoraqalpog’istonda tasviriy va amaliy sanat wquv yurtlaridan iborat tarmoq qujudga keldi. BA tashkil bwlgandan swng kwrgazmalar faoliyati jadallashdi, wzbek rassomlari turli respublika va xalqaro kwrgazma, tanlov, festivallarda ishtirok etishdi.
Wzbekistonnning mustaqilligi natijasida badiiy ijod, tasviriy sanatga etibor davlat siёsati darajasiga kwtarildi. Sharqning buyuk musavviri Kamoliddin Beh’zod tavalludining 540 va 550 yilligi keng nishonlandi. Beh’zod nomidagi muzeyga asos solindi Yubileylari xalqaro miqёsda nishonlangan Alpomish, Ah’mad al-Farg’oniy, Jaloliddin Manguberdi, Amir Temur, Mirzo Ulug’bek, Alisher Navoiy, Zah’iriddin Muh’ammad Boburlarga h’aykallar wrnatildi, ularga bag’ishlangan rasmlar ijod qilindi. Ushbu davrning mah’obatli rangtasvir soh’asida B.Jalolov, J.Umarbekov, A.Aliqulov va boshqa rassomlar ёrqin asarlar yaratishdi. Xaykaltaroshlik soh’asida İ.Jabborov, R.Mirtojiev, A.Rah’matullaev va boshqalar ulug’ ajdodlarimiz qiёfalarini aks ettirdilar. Manzara janrida R.Ah’medov, N.Qwziboev, R.Choriev, M.Saidov va boshqalar ijod qildilar. Grafika soh’asida M.Kagarov, V.Apuxtin, P.Annenkov, G’.Boymatov, A.Mamajonov va boshqalarning ijodiy izlanishlari ah’amiyatga sazovor bwldi.
Swnggi yillarda qurilgan binolar – Wzbekiston konservatoriyasi, Senat, Wzbek kiyimlari muzeyini bezashda rassomlar faol ishtirok etishdi. Wzbekiston tasviriy sanat galereyasi (2004), Qoraqalpog’iston davlat sanat muzeyining zamonaviy yangi binosi qurib bitkazilishi (2002), Samarqanddagi Registon majmuasida «Chorsu» kartinalar galereyasining tashkil etilishi sanatning barcha soh’alariga samarali tasir etdi, ijodiy izlanishlar doirasining kengayishiga turtki bwldi.
Mustaqillik yillarida wzbek ananaviy musiqa sanati rivojiga etibor yanada kuchaydi. Xususan, shu davrda oilaviy ansambllar, folklor-etnografik ansambllar, twy marosim qwshiqlari, katta ashula, baxshi-shoirlar, maqom ijrochiligi bwyicha kwrik-tanlovlar bilan birga «Alla» (1991 yildan), «Sharq taronalari» (1997 y. Samarqand) Mamurjon Uzoqov va Jwraxon Sultonov nomidagi (1997 yildan, Marg’ilon), Xojiabdulaziz Abdurasulov nomidagi (1997 yildan, Samarqand), Komiljon Otaniёzov nomidagi (2001 yildan, Urganch), «Boysun bah’ori» (2003 yildan, Boysun) va boshqa yangi tashkil etilgan respublika va xalqaro musiqa festival va tanlovlari wtkazildi. Ayni paytda ananaviy musiqa ijrochiligini wrganish barcha musiqa kollejlari h’amda kwpgina bolalar musiqa maktablarida joriy etildi.
Wzbek mumtoz musiqa ijodiёti va ijrochiligi soh’asida keksa, etuk h’amda ёsh avlodga mansub wnlab sanatkorlar-h’ofiz, sozanda va bastakorlar (T.Alimatov, G’.Hojiqulov, Q.İskandarov, X.Rajabiy, O.Xudoyshukurov, A.İsmoilov, F.Umarov, W.Rasulov, Q.Rah’imov, Sh.Jwraev, O.Xotamov, F.Mamadaliev) sermaxsul ijod qilishdi.
Maxsus musiqa talimi tizimi WzR Madaniyat va sport ishlari vazirligi tasarrufida bwlib, 300 dan ziёd 7 yillik bolalar musiqa maktablari, 5 wrta maxsus musiqa maktab (internat) va litseylari, 14 musiqa (sanat) kollejlari va Wzbekiston davlat konservatoriyasida amalga oshiriladi.
Wzbekiston mustaqilligi davrida ijtimoiy h’aёtning barcha soh’alarida bwlganidek teatr soh’asida h’am tub wzgarishlar rwy berdi. Teatr sanatining ah’amiyati oshdi: u endi mustaqillik g’oyasiga xizmat qilishi, buyuk ajdodlarimiz merosining, necha ming yillik wziga xos noёb madaniyatining vorisi ekanligini anglashga ёrdam berishi, ushbu boylikni asrash va umuminsoniy qadriyatlar, jah’on taraqqiёti yutuqlari asosida kwpaytirishga kwmaklashishi, wsib kelaёtgan ёsh avlodni undan bah’ramand qilib, h’ar tomonlama kamol topgan, qatiy iroda va etiqodga ega kishilar qilib tarbiyalashi lozim edi.
Teatrlar nafaqat ijodiy, balki tashkiliy va iqtisodiy ishlarni h’am mustaqil h’al qila boshladilar.
Teatrlar repertuarida barcha mavzu ywnalishlarini, ijodda shu kunda mavjud bwlgan barcha uslub va vositalarni kuzatish mumkin. Tarixiy mavzularni ijodiy wzlashtirishda mamlakat teatrlari katta yutuqlarni qwlga kiritdi.
Wzbek teatrlari va sanatkorlarining dunё sah’nasiga chiqishi uchun keng ywl ochildi. Milliy teatrimiz 1997 yil ilk marotaba Qoh’ira shah’rida wtadigan xalqaro festivalda wzining «Chimildiq» spektakli bilan qatnashdi.
Davlat teatrlari asosan Wzbekiston madaniyat va sport ishlari vazirligi tasarrufidagi «Wzbekteatr» ijodiy ishlab chiqarish birlashmasi tomonidan boshqariladi. Teatrlar uchun mutaxassis kadrlar M.Uyg’ur nomidagi Toshkent davlat sanat instituti, madaniyat va sanat kollejlarida tayёrlanadi. «Teatr» jurnali tasis etilgan (1998).
Mustaqillik yillarida kino va televidenie soh’ada h’am muh’im wzgarishlar sodir bwldi. Kino sanatida badiiy filmlar mavzular va qah’ramonlar bilan boyidi, kinoda mamuriy tashkiliy ishlar qayta tashkil etilishi sodir bwldi. 90-yillar oxiri - XXI asr boshlari filmlarida kinoning adabiёt, teatr bilan h’amkorligining kuchayishi, h’aqiqiy h’aёt borligicha tasvirlanishi, mavzu, janrlar xilma-xilligi, wziga xos ijod, yuqoriy tasviriy madaniyat, mualliflik filmlarining paydo bwlishi kwzga tashlanadi. («Otamdan qolgan dalalar», rej.Sh.Abbosov, «Voiz», «Wrtoq Boykenjaev», rej. Yu.Roziqov, «Buyuk Amir Temur», İ.Ergashev, «Alpomish», H. Fayziev va b.)
WZbekiston Respublikasi prezidentining 2004 y. 16 martdagi farmoniga kwra «Wzbekkino» davlat aktsionerlik kompaniyasi «Wzbekkino» Milliy agnetligiga aylantirildi. Televideniyada kwrsatuvlarning asosiy qismi shwrolar davrida Markaz teledasturlaridan iborat bwlib, twg’ridan-twg’ri efirga uzatilardi. İstiqlol davrida mah’alliy kwrsatuvlar h’ajmi oshdi, wzbek tilidagi kwrsatuvlar kwpaytirildi.
1992 yil 11 martda Wzbekiston Respublikasi Televilenie va radioeshittirish davlat komiteti Wzbekiston Davlat teleradioeshittirish kompaniyasiga aylantirilishi munosabati bilan 4 ta telekanal tashkil etildi. WzR Vazirlar Mah’kamasining 2003 yili 4 noyabrdagi «Ommaviy sport targ’ibotini yanada kuchaytirish chora-tadbirlari twg’risida»gi qarori asosida «Sport» telekanali tashkil etildi.
Televidenie qoshida «Wzbektelefilm» 2005 yildan teleradiokompaniya tarkibida badiiy, musiqiy va h’ujjatli filmlar yaratuvchi davlat korxonasiga aylantirildi.
Mustaqillik yillarida Wzbekiston milliy telekompaniyasining xalqaro aloqalari mustah’kamlanib, boshqa mamlakatlar bilan wzaro teledastur va videofilmlar ayriboshlash soh’asiga h’amkorlikka keng ywl ochilmoqda.
Mustaqillik yillarida mamlakatda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish davlat ah’amiyatiga molik vazifa etib belgilandi. Vazirlar Mah’kamasining sportning aloh’ida turlari (futbol, tennis, kurash)ni rivojlantirishga oid qarorlari bu borada muh’im ah’amiyatga ega bwldi. Wzbekiston Respublikasi Prezidentining «Wzbekistonda futbolni rivojlantirishga doir qwshimcha chora-tadbirlar twg’risida»gi qarori (2006 y. 1 may) mamlakatda professional futbol klublari tashkil etishga ywl ochdi.
İstiqlol davrida Wzbekiston sportchilarining xalqaro musobaqalarda muntazam ishtirok etishi taminlandi. 1996 yil 6 fevralda sog’lom avlodni tarbiyalash, jismoniy tarbiya va sportni ommalashtirish, olimpiya g’oyalarini rivojlantirishdagi beqiёs xizmatlari uchun Wzbekiston Respublikasi Prezidenti İslom Karimov Lozanna (Shveytsariya)da Xalqaro Olimpiada qwmitasining oltin ordeni topshirildi. Bu orden namunasi 1996 yilda Toshkentda ochilgan Olimpiya shon-shuh’rati muzeyidan joy oldi.
1996 yildan Wzbekistonda professional sport h’am rasm bwla boshladi. Ayniqsa, bokschilar yutug’i xalqimizni xursand etib kelmoqda. Artur Grigoryan, Muh’ammadqodir Abdullaev, Ruslan Chagaev va boshqalar bu soh’ada ulkan yutuqlarni qwlga kiritdi. Rustam Qosimjonov shaxmat bwyicha jah’on chempioni bwldi (2004)
1998 yil 6 sentyabrda Toshkentda 28 davlat vakillari Kurash xalqaro assotsiatsiya (KXA)ga asos solishdi. 2005 yil unga 88 ta mamlakat azo bwlgan.
Wzbekistonda wquvchi va talaba ёshlar wrtasida 3 bwg’inli ommaviy sport musobaqalari wtkaziladi. Umumiy wrta talim maktablari wquvchilari wrtasida «Umid nih’ollari», akademik litsey va kasb-h’unar kollejlari wquvchilari wrtasida «Barkamol avlod» h’amda Oliy wquv yurtlari talabalari wrtasida «Universiada» sport musobaqalarini wtkazish talim-tarbiya tizimiga kiritilgan.
Xullas, Wzbekiston mustaqillikka erishgach, madaniy h’aёt ulkan suratlar bilan rivojlanishda davom etmoqda. Mamlakatimizda buyuk bunёdkorlik ishlari amalga oshirilmoqda.


XULOSA

Mamlakat mustaqilligining h’ozirgi sharoitida oldimizda eng buyuk maqsad jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, barcha soh’alarda chuqur sifat wzgarishlarini amalga oshirish, ijtimoiy-siёsiy, iqtisodiy h’aёtni modernizatsiya h’amda isloh’ etishdan iborat. Mazkur maqsadni rwёbga chiqarish fuqarolarda ayniqsa wsib kelaёtgan ёsh avlod tafakkur wzgarishlarini amalga oshirish, ularning ijtimoiy faolligini kwtarish, manaviy - madaniyatini yuksaltirish, pirovard natijada kishilarda jamiyatda sodir bwlaёtgan voqea-h’odisalarga masullik xissini shakllantirish asosida yuz bermoqda.

Madaniyat masalalari h’ar doim millat muammolari, uning tarixi, buguni va kelajagi bilan chambarchas bog’liq bwlgan. Zero, madaniyat - inson ijodiy faoliyatining usullari, shakllari va ywllari majmui bwlib, u avloddan avlodga vorislik asosida uzatiladigan moddiy va manaviy boyliklarda jamlanadi, gavdalanadi. Madaniyat - inson tomonidan yaratilgan «ikkinchi tabiat, borliqdir».
Madaniyat moh’iyatan moddiy va manaviy madaniyatlarga bwlinadi. Manaviy madaniyat – moddiy madaniyat namunalari, kwrinishlarida ifodalanganidek, moddiy madaniyat manaviy jaraёn, ijodiy izlanish, tafakkur maxsuli sifatida yashaydi va amal qiladi.
Madaniyat inson tomonidan yaratilibgina qolmay, yaratilish jaraёnida insonni wzini h’am “shakillanishi”, wzgarishiga tasir kwrsatadi. Mutassil madaniyat boyliklaridan bah’ramand bwlish insonni komillikka etaklaydi.
Madaniyat kwpqirrali h’odisa bwlganligi tufayli uni nafaqat qator ijtimoiy fanlar, balki madaniyatshunoslikning maxsus bwlimlari: madaniyat falsafasi, madaniyat tarixi, madaniyat ekologiyasi singari fanlar h’am wziga xos tarzda wrganadi.