Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

manus
);
2)
ўз фарзандлари ва ўғилларининг фарзандлари устидан тўла ва умрбод 
ҳокимликни англатган (
patria potestas
); 
3)
уй хўжалигида ишлаган қуллар устидан тўла ва умрбод ҳокимлик 
(
dominica potestas
); 
4)
уй хўжалигида қарз эвазига қулликка тушиб қолганлар ва (mancipium) 
устидан ҳукмронлик; 
5)
ерлар, уй ҳайвонлари, ишлаб чиқариш воситалари ва уй таркибидаги 
(dominium proprietas) бошқа мулкларга тўла эгаликни англатган. 
Оила бошлиғи ҳокимлигининг мазмуни бундай оиланинг ҳақиқий 
моҳиятини ифодалаб, консорциумдан фарқ қилган ҳолда, биргаликда яшаш 
ва меҳнат қилишдан иборат бўлган. Айнан patria potestas аввалги оилавий 
бирлашмаларга хос бўлмаган янги хусусият сифатида намоён бўлган.
Ишлаб чиқариш воситаларининг эгаси ва бошқарувчиси сифатида
paterfamiliasнинг умрбод ва чекланмаган ҳокимияти alieni juris эркин 
шахсларни қуллар ҳолатига тенглашган ҳолатда ушлаб турган. 
в)
Когнат оила.
– Латифундияларнинг шаклланиши патрицийлар 
оиласининг
familia rustica
– ишлаб чиқарувчилар оиласи ва
familia urbana
– истеъмолчилар оиласига бўлинишига олиб келди. Когнат оила alieni juris 
шахслари ҳолатининг хўжалик ва шахсий жиҳатдан яхшиланиши (peculium, 
peculium castrense, peculium quasicastrence, bona adventicia), никоҳнинг 
мануссиз тузилиши ва мерос қолдиришнинг янги тартиби билан шаклланиб 
борди. Когнат оила, биргаликда яшаш ва меҳнат қилишдан қатъий назар, бир 
аждоддан тарқалган қавм-қариндошлар иттифоқи сифатида тўла намоён бўла
бошлади. 
Рим юристларининг асарларида когнат оила тор маънодаги ва кенг 
маънодаги оилага бўлинган. Тор маънодаги когнат оила бир уй хўжалигида 
яшайдиган қавм-қариндошлар иттифоқи бўлган. Одатда, бундай оилага

---

78 
paterfamilias хотини, фарзандлари ва фарзандликка олинган шахслар кирган. 
Бундай оилада paterfamiliasнинг alieni juris шахслари устидан ҳокимлиги 
ўзининг умрбод ва чекланмаган хусусиятларини йўқотган. Бундай оилада 
paterfamilias ҳокимияти «ad modicam castigationem» ҳуқуқидан – ўз 
фарзандларига ғамхўрлик қилиш, уларни тарбиялашдан, фарзандлар эса ўз 
навбатида, paterfamiliasга нисбатан ҳурмат ва эҳтиром кўрсатишидан иборат 
бўлган. Кенг маънодаги когнат оила эса бир отадан тарқалган фарзандлар 
уюшмасидан иборат бўлган ва улар ўртасидаги муносабатларда асосан 
мерос масалалари билан боғлиқ бўлган ҳуқуқ ва мажбуриятлар мавжуд 
бўлган. 
г)