Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

patria potestas
– ота ва 
manus
–
эр ҳокимлигида бўлмаган эркак 
ва аёлларга айтилган. Ва аксинча, 
alieni juris
шахслари, ёши ва жинсидан 
қатъий назар, patria potestas – ота ҳокимлигига ва manus – эр ҳокимлигига 
бўйсунган шахслар бўлган. Оила аъзоларининг бундай бўлиниши Рим 
патриархал оиласининг ўзига хос хусусияти бўлиб, бундай оила
paterfamiliasнинг тўла ҳокимлигига асосланган ижтимоий бирлашма 
кўринишида бўлган. Бу бўлинишнинг дастлабки белгилари эркак ва аёл 
ўртасида меҳнатнинг бўлиниши натижасида патриархал уруғ пайдо бўлиши 
жараёнида кўринади. Айнан патриархал уруғ(кейинчалик консорциум) пайдо 
бўлганда аёллар эркаклар билан тенг ҳуқуқлилигини йўқотиб, эркакларга 
қарамликка тушиб қолдилар, аёллар бутун умри давомида эркаклар 
бошчилигида ва ҳимоясида бўлиши талаб қилинадиган шахсларга айланди. 
Қарам шахслар (alieni juris) гуруҳининг ва Рим халқининг эркак 
вакилларининг кўпайиши хусусий мулкнинг ривожланиши ва оиланинг янги 
тузилишининг натижаси сифатида консорциум патриархал оилаларга 
бўлинган. Ўша пайтдан бошлаб paterfamilias ишлаб чиқариш қуроллари ва 
воситаларининг хусусий эгаси сифатида ўз оилавий хўжалигида (domus,

---

75 
familia, pecuniae) абсолют ва умрбод ҳокимликка эга бўлган. Оилада 
paterfamilias sui jurisга эга бўлган ягона шахс, қолган оила аъзолари, яъни 
paterfamiliasга бўйсунган эркаклар ва аёллар, катталар ва фарзандлар alieni
juris, яъни бегона ҳуқуқ эгалари ҳисобланган. 
1-
§. Агнат ва когнат қариндошлик 
 
Замонавий ҳуқуқ талабларига кўра, қариндошлик – бир ота-онадан 
туғилган шахслар ўртасидаги қариндошликдан иборатдир. Бундай 
қариндошлик қариндошлар ўртасида вужудга келадиган кўплаб ҳуқуқ ва 
мажбуриятлар пайдо бўлиши туфайли катта ҳуқуқий аҳамиятга эга. 
Қариндошлик ҳар доим ҳам бундай аҳамиятга эга бўлмаган. Қадимги Рим 
ҳуқуқи бўйича шахслар ўртасидаги қон-қариндошлик ҳуқуқий аҳамиятга эга 
бўлмаган. Ҳуқуқий жиҳатдан қариндошлик муносабатларига таъсир 
кўрсатиш учун қариндошлик шахсларнинг бир ишлаб чиқариш 
бирлашмасига бирлашиб яшашидан келиб чиққан.
Айнан ишлаб чиқариш бирлашмасидан чиқиб кетган қариндошлар бу 
бирлашманинг бошқа аъзолари билан бўлган қариндошлик муносабатларини 
йўқотган. Бошқача қилиб айтганда, қадимги Рим ҳуқуқи бўйича, 
қариндошлик – келиб чиқиши ва қон-қариндошлик тамойили билан эмас, 
балки бирлашиб яшаш ҳолатидан келиб чиққан. Бундай қариндошлик