Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Судья (judex unus ёки judex privatus) 
магистрат кўрсатмаси билан одил 
судловни амалга оширадиган Рим фуқароси бўлиши мумкин. Судья бўлиш 
ҳуқуқига сенаторлар, Гракхлар давридан бошлаб – квесторлар, Август 
давридан бошлаб эса – 200 000 сестерцийдан ортиқ мулк эгаси бўлган Рим 
фуқаролари эга бўлганлар. 
Арбитрлар 
judexдан мустақил равишда умумий мулкни бўлиш 
тўғрисидаги ишлар бўйича судловни амалга оширганлар. Улар кенгаш 
таркибида иш олиб борганлар, қарор кўпчилик овоз билан қабул қилинган. 
Вақт ўтиши билан бу икки тушунча ўртасидаги фарқ йўқолиб, атамалар 
синоним маънога эга бўлди. 
Рекуператорлар
эса Рим фуқаролари ва перегринлар ўртасидаги 
низоларни ҳал этганлар, шунинг учун улар цивил ҳуқуқи кўрсатмаларидан 
мустақил бўлганлар. Рекуператорлар ҳам арбитрлар каби кенгашда иш кўриб, 
қарорларни кўпчилик овоз билан қабул қилганлар. 
Decemviri stitiubus judicandis
Римдаги доимий суд ҳисобланиб, 
уларнинг ваколатига оилавий, мерос ва мулкий низоларни ҳал этиш кирган. 
Бу судлар триба комицийларида сайланиб, республика даврининг охирида 
децемвирлар суди 10 та бўлимга бўлинган центумвирлар судига 
алмаштирилган. Низолашган тарафлар ўз хоҳишига кўра ишни алоҳида судья 
ҳузурида ёки центумвирлар судида ҳал этганлар. 
«Lege agere» 
–
«қонун ёрдамида излаш» жумласи қонунга асосланган 
даъволар бўйича айтилиши лозим бўлган сўзлар қонунда кўрсатилган ва 
ўзгармас деган маънони англатади. Қадимги ҳуқуққа хос бўлган даъволар – 
легисакциялар, 
квиритлар ҳуқуқи бўйича, мақсадига кўра асосан 2 катта 
гуруҳга, яъни: агар муайян ҳуқуқ мавжуд ёки мавжуд эмаслигини ўрнатувчи
декларатор легисакциялар, талабни қондириш натижасида қабул қилинган 
қарор юзасидан бажарилишни кўзда тутган экзекутор (бажарувчи) 
легисакцияларга бўлинган. «Қонуний даъволар»нинг энг қадимий кўриниши 

---

31 
–