Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

intuiti personae
қарзлар ва деликтлар бўйича мажбуриятлар, шунингдек, шахсий ва оилавий
ҳуқуқлар меросга кирмаган. 
Меросхўр ёки ворис.
Меросхўр ҳолатига маълум ҳолатларда ҳар 
қандай шахс, ҳатто қуллар ҳам эга бўлиши мумкин бўлган. Меросхўр 
ҳолатига эга бўлиш учун жисмоний шахс деляция, яъни мерос қолдираётган 
шахснинг ўлими пайтида яшаши шарт бўлган. Мерос қолдирувчининг 
ўлимидан кейин туғилган меросхўрлар бу ҳолдан мустаснодир. 
Меросхўр ҳолатига юридик шахс ҳам эга бўлиши мумкин бўлган. 
Хусусий юридик шахслар бу ҳолатга умумий кўрсатмалар асосида эга 
бўлиши мумкин эди. Классик даврдан кейин черков ҳам меросхўр ҳолатига 
эга бўлган.
Мерос қолдириш усуллари.
Мерос тақдири қонун бўйича ёки 
васиятнома бўйича ҳал қилинган. Мерос қолдирувчи шахснинг хоҳиш-
иродасига кўра, унинг мулки кимга қолдирилиши ҳал қилинган. Бу 
васиятнома бўйича мерос қолдириш
деб аталган. 
Қонун бўйича мерос
қолдириш 
диспозитив қонуний ёки интестат мерос қолдириш деб аталган,
мерос қолдирувчи ўз хоҳиш-иродасини билдирмаган ёки ўз ҳуқуқий 
ваколатларидан четга чиққан пайтда императив қонуний ёки 
зарурий мерос 
қолдириш
рўй берган. Барча қайд этилган усуллар универсал сукцессияга 
асосланган. Сингуляр сукцессорлар васиятномада ёки охирги хоҳишни 
ноформал тарзда билдириш (фидеикомисс) йўли билан кўрсатилган. 
а) Васиятнома бўйича мерос қолдириш
testamento factio activa
ёки 
васият қолдириш йўли билан ўз мулкини тасарруф қилиш ҳуқуқига эга 
бўлган de cuiusнинг хоҳишига боғлиқ бўлган. Testamento factio activa тўла 
ҳуқуқий ва муомала лаёқатига эга бўлган барча Рим фуқароларига тегишли 
бўлган.
Васиятнома бўйича меросга эга бўлиш эса
testamento factio passiva
га 
эга бўлган шахсларга тегишли бўлган. Жисмоний шахслар орасида Рим 
фуқаролари ва қуллар, юридик шахслар ўртасида эса – Рим давлати, 
автономиялар ва черков ташкилотлари бундай ҳуқуққа эга бўлган. 
б) Васиятнома тузишда мерос қолдирувчи яқин қариндошларини 
кўрсатмаган бўлса, улар бундай васиятномани бекор қилишни талаб 

---

243 
қилишган. Бундай ҳолда мерос қолдирувчининг мулки императив ёки 
зарурий мерос ҳуқуқи бўйича тақсимланган. Бундай васиятнома бўйича 
мерос қолдирувчининг ўз мулкини тасарруф этиш хоҳиш-иродаси чекланган. 
в) Мерос қолдирувчи васиятнома қолдирмаган бўлса ёки қолдирилган 
васиятнома ҳуқуқий асосга эга бўлмаса, мерос мулки диспозитив қонуний 
тартибда ёки интестат йўли билан тақсимланган. Бундай ҳолда мерос 
мулкини тақсимлашда меросхўрлар мерос қолдирувчига қариндошлик 
ришталари билан боғлиқлигига асосланган аввалдан белгиланган тартиб 
бўйича иштирок этишган. Шу сабабли, қадимги ҳуқуқ бўйича мерос 
қолдириш тартиби – агнат қариндошликка, классик ҳуқуқ бўйича – агнат ва 
когнат қариндошликка, классик даврдан кейин эса – когнат қариндошликка 
асосланган.
1-