Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

fructus
деб аталган. Ҳосил берадиган ашёларни ишлатиш 
натижасида табиат қонунларига кўра эришиладиган ашёга
fructus naturalis
ёки табиий мевалар деб айтилган: ўсимликлардан – мевалар, ҳайвонлардан 
– жун ва сут. Турли сув ҳавзаларида балиқчилик ва қуруқликда ов қилиш 
натижасида ҳам мана шу майдонлардан маълум маҳсул олинган. Ер 
бойликлари ҳам маҳсулга киритилиб, бу борада Рим юристларининг 
фикрлари турлича бўлган. Юстиниан ҳуқуқи ер ости бойликларини
маҳсулга киритган. 
Табиат қонунларига кўра, олинадиган ҳосилни йиғиш жараёнида бир 
қатор шахслар қатнашиши сабабли бу маҳсулларнинг эгаларини аниқлаш 
мақсадида маҳсуллар қуйидаги турларга бўлинган: 
fructus pendentes
–
уларни ишлаб чиқарган асосий ашё билан боғлиқ бўлган маҳсуллар; 
fructus separati
– уларни ишлаб чиқарган асосий ашёдан ажратилган 
маҳсуллар;
fructus percepti
– йиғиб олинган ҳосил; 
fructus consumpti
– 

---

105 
қайта ишланган ҳосил;
frucrus extantes
– табиий мавжуд бўлган ҳосил; 
fructus percipiendi
– йиғиб олиниши зарур бўлган ҳосил. 
Қадимги Рим ҳуқуқи бўйича, табиат қонунлари ва инсон меҳнати 
натижасида пайдо бўладиган маҳсулдан ташқари, бир қатор шахсларнинг 
иқтисодий ва ҳуқуқий муносабатларидан ҳам маълум маҳсул олиниши 
тўғрисидаги тушунча мавжуд бўлган. Асосан бу маҳсуллар мулкий муомала 
жараёнида яратилиб, фуқаролик маҳсули ёки 
fructus civiles
деб аталган.
Буларга фоизлар, ерни ижарага бериш натижасида олинадиган рента
кирган. 
Муомаладаги - res in commercio ва муомаладан ташқари – res 
extra commercio мулк.
Рим фуқаролари табиий жиҳатлари билан инсонлар 
эҳтиёжларини қондиришга хизмат қиладиган ашёларнинг ҳаммасини
ўзлаштиришга ҳақли бўлмаган. Бундай ашёларнинг кўпчилиги Рим давлати
эҳтиёжларини 
қондиришга 
ва 
диний 
маросимлар, 
шунингдек,
фуқароларнинг оммавий фойдаланиши учун зарур бўлган. Шу асосда 
ашёлар Рим ҳуқуқи бўйича муомаладаги, яъни хусусийлаштирилиши 
мумкин бўлган ва муомаладан ташқари ёки хусусийлаштирилиши мумкин 
бўлмаган турларга бўлинган. 
Илоҳий ҳуқуққа биноан