Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Асосий ва унга мансуб бўлган ашёлар.
Турли мулкдорларга тегишли 
бўлган қисмлардан ташкил топган асосий ашёга бўлган мулк ҳуқуқи 
масаласини ҳал қилиш ва
accessorium sequitur principale
ёки
accessorium cedat
principale
қоидасини қўллаш учун, биринчи навбатда,

---

104 
қандай ашё – асосий, қандай ашё – унга мансуб бўлган – accessorium ашё 
эканлигини аниқлаб олиш зарур бўлган. Умумий қоида фақатгина ер ва 
унинг устидаги қурилмаларга (superficies) тааллуқли бўлган. Бошқа ҳолларда
асосий ашё – 
principale
деб, бутун бир ашё хусусиятларини ўзида жамлаган 
ашёга айтилган, унинг мансуб қисмлари ёки акцессориумлари деб эса, 
асосий ашёга унинг иқтисодий вазифаларини амалга оширишга ёрдам 
берадиган қисмларига айтилган. Ашёнинг мансуб қисмларига ашё қисмлари, 
тааллуқли қисмлари ва маҳсуллар кирган.
Ашё қисмлари
ҳуқуқий жиҳатдан мустақил ҳолда бўлмаган, буюм 
ҳуқуқий муносабат объекти бўлса, унинг қисмлари ҳам объект ҳисобланган. 
Буюм қисми буюмдан ажратилган ҳолдагина алоҳида ҳуқуқий битимларнинг 
объекти бўлиб бўлиши мумкин бўлган. Римликлар қуйидаги ҳолларни 
фарқлашган: а) маълум қисмлар асосий ашёга бирлашганда кейинчалик
уларни ажратиш мумкин бўлмаса, ўша маълум қисмларга бўлган эгалик 
ҳуқуқи барҳам топган; б) маълум қисмлар асосий ашёга бирлашгандан кейин 
ҳам уларни кейинчалик ажратиш мумкин бўлса ва ажратилгандан кейин ҳам 
улар ўз сифати ва моҳиятини йўқотмаса, қўшилган қисмларнинг аввалги
ҳуқуқий ҳолати тикланган. Масалан, XII жадвал қонунларига кўра, уй 
қуриш учун ишлатилган тахтанинг эгаси уй эгасидан тахтани қайтариб 
олишни талаб қила олмаган, фақатгина уй бузилганидагина тахта эгасига 
қайтарилган ва алоҳида даъво предметини ташкил қила олган. 
Тааллуқли қисмлар
деб, асосий ашё билан жисмоний эмас, балки 
иқтисодий жиҳатдан боғлиқ бўлган буюмларга айтилган. Тааллуқли қисмлар 
асосий ашёдан алоҳида мавжуд бўлиши ҳам мумкин бўлган, лекин уларни 
биргаликда ишлатиш натижасида хўжалик мақсадига эришилган, масалан, 
қулф билан калит.
Маҳсуллар.
Маҳсул берадиган ашё деб, доимий ва мунтазам равишда 
табиатан ёки ҳуқуқий кўрсатмаларга асосан янги иқтисодий бойликлар 
келтирадиган ашёга айтилган. Табиат қонунларига биноан ёки инсон меҳнати 
ва иқтисодий муомала натижасида олинадиган янги иқтисодий бойликлар
эса маҳсул 
–