Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

manumissiones
деб аталиб, унинг 3 тури мавжуд бўлган: 
manumissio 
vindicta, manumissio
testamento
ва
manumissio censu.
Қулларни озод 
қилишнинг қадимги шакли
manumissio vindicta
деб аталиб, бу усул бўйича
қулдор ўз қули ва вояга етган бирон-бир Рим фуқароси билан магистрат 
ҳузурига келган. Рим фуқароси – adsertor libertatis, яъни ҳокимият белгиси 
бўлган vindictaни қулга теккизиб, «hunc ego hominem liberum esso aio» – 
«бу инсон эркиндир» деган жумлани тантанали айтиб ўтган. Бунга жавобан 
қулнинг эгаси сукут сақлаган ёки қулни эркин деб эълон қилган. Сўнгра 
магистрат қулни Римнинг эркин фуқароси деб эълон қилган.

---

61 
Қулликдан озод қилишнинг иккинчи шакли
manumissio testamento
бўлиб, бу усул васиятнома ёки охирги хоҳишга кўра қулликдан озод 
қилишдан иборат эди. Бу усул 2 турга: шартсиз, яъни қулни деляция 
пайтида озод қилиш ва шартли, яъни бирон-бир шарт бажарилгандан кейин 
озод қилишдан иборат турларга бўлинган. 
Қадимги ҳуқуқ бўйича қулликдан озод қилишнинг яна бир тури 
manumissio censu
деб аталиб, бунда қул цензорларнинг солиқ тўлашга ва 
ҳарбий хизматга мажбур фуқаролар рўйхатларига киритилган. Рим 
фуқаросининг асосий мажбуриятларига эга бўлиш билан бирга, қул бу 
рўйхатларга киритилгандан кейин Рим фуқаросининг асосий ҳуқуқларини 
ҳам қўлга киритган. 
Классик давр ҳуқуқига, санаб ўтилган усуллардан ташқари, яна 2 та
янги усул киритилган: 
manumissio per epistolam
ва
manumissio inter 
amicos
.
Manumissio per epistolam
бўйича қулнинг эгаси қулни озод қилиш 
тўғрисида ёзма мактуб бериши керак бўлган ва унинг асосида қул озод 
қилинган,
manumissio inter amicos
бўйича эса, қул – қулнинг эгаси ўз 
дўстлари олдида қулни озод қилиш тўғрисида оғзаки ваъда бериш йўли 
билан озодликка чиқарилган. 
Классик давр ҳуқуқининг қулликдан озод қилиш масаласига киритган 
яна бир қатор янгиликларидан бири – қулдорларнинг қулларни озод қилиш 
жараёнида бир қатор чеклашларга эътибор беришидан иборат эди.
Принципат даврида қулдорлар, бир томондан – қулларнинг жуда кўплаб 
исёнларидан чўчиганлари, иккинчи томондан эса – қулларнинг 
латифундиялардаги меҳнатига қараганда, айнан қулларнинг ўзидан юқори 
фойда олишга ҳаракат қилган қулдорлар қулларни жуда кўплаб озодликка 
чиқара бошладилар. Бу ҳаракатлар латифундияларда ерларга ишлов 
берилишига тўсиқ қўйиш, шунингдек, Рим аҳолиси ижтимоий ҳолатининг 
сусайишига олиб келди. Бу ҳолатларга барҳам бериш мақсадида кўп 
соҳаларда ислоҳотлар олиб борган Август қулларни ҳаддан ташқари кўп 
озод қилишга қонуний чек қўйди. Бунда 
Fufia Caninia
(мил. ав. 2-йил) га 
биноан васиятнома бўйича озод қилинган қуллар сони 100 дан 
ортмаслигини талаб қилди. Бу қонун ортиқча наф бермагандан кейин, 
орадан 6 йил ўтгач, Август