Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

favor libertatis
деб 
аталган 
–
қул она ҳомиладорлик пайтида бирор вақт давомида озод бўлган 
бўлса, туғилган бола озод бўлган. 
Тайинланган жазо бўйича қуйидаги шахслар қулликка тушиб 
қолганлар:
1) конларда ишлашга (ad metalla) ёки йиртқич ҳайвонлар (ad bestias) билан 
олишишга маҳкум этилган шахслар;

---

57 
2) 
vindicatio in libertatem
бўйича савдогарлар билан тил бириктириб, 
олинган пулнинг бир қисмини (venditio preti participandi causa) олиш 
мақсадида ўзини қулликка сотган шахслар; 
3) қул эгасининг норозилигига ва қаршилигига қарамай, қуллар билан 
жинсий алоқага киришган римлик аёллар (милодий 52 йилда қабул 
қилинган император эдикти бўйича). 
б)
Қуллик мазмуни.
– Қадимги Рим ҳуқуқи бўйича қулдорлар 
қулларнинг ҳаёти ва ўлими устидан ҳоким ҳисобланган – 
jus vitae ac necis
.
Jus vitae ac necis
ҳуқуқ қулдорнинг ўзига тегишли бўлган барча жонли ва 
жонсиз буюмлардан фойдаланиш, уларни тасарруф қилиш ва керак пайтда 
йўқ қилиб юбориш ҳуқуқига ўхшаш бўлган. Қулдорнинг қул устидан бундай 
ҳукмронлиги 
улар 
ўртасидаги 
муносабатларнинг 
қай 
тартибда
белгиланишини асослаб берди. Қулнинг ҳолати қулдорнинг хоҳиш-
иродасига қараб белгиланган. Қулларнинг патриархал қуллик давридаги 
ҳолати унчалик оғир бўлмаган, сабаби 
–
қуллар у қадар катта бўлмаган ер 
майдонларида ўз эгалари билан меҳнат қилишган ва биргаликда яшашган.
Мазкур ҳолат туфайли ва яна аввалги қуллар урф-одатлари жиҳатидан
Римга яқин бўлган қабилалардан бўлганлиги боис, аввалги қулларнинг 
аҳволи анча енгил қилиб белгилаб берилган. Бундан ташқари, қадимги 
ҳуқуқда қуллар барибир инсон эканлигини ҳисобга олиб, қулларнинг 
қабристонлари муқаддас ҳисобланган; XII жадвал қонунларида қуллар 
ҳуқуқбузарликка йўл қўйган пайтда жавоб бериши, ўз эгаларининг номидан
кўп нарсаларни қўлга киритиши, лекин бунда ҳеч қандай мажбуриятларни 
зиммаларига олмаганликлари ва ниҳоят, testamento factio passivaга, яъни
васиятнома асосида мерос олиш имкониятига эга эканликлари қайд қилинган 
эди.
Латифундиялар пайдо бўлиши ҳамда Рим оилаларининг