Uzbekiston Respublikasi Oliy va urta maxsus ta'lim vazirligi

Diskomisetlar guruhi 

 

    Diskomisetlar  guruhiga  mansub  zamburug„lar  apotesiy  tipidagi  ochiq 

meva  tanalar  hosil  qiladi.  Meva  tananing  ustki  qismida  gimenial 

(miseliylarning  zichlashgan  maxsus  qismi)  qatlam  shaklida  xaltachalar,  ular 

orasida  esa  parafizalar  joylashgan  bo„ladi.  Apotesiylari  rangi  va  shakli 

---

42 

 

jihatidan har xil bo„lishi mumkin. Ko„pinchalik likopcha shaklida va nisbatan 

to„q  rangda  bo„lishi  kuzatiladi.  Xaltachalarning  qobig„i  esa  bitunikat  (ikki 

qavat) bo„lib,  askosporalarini tarqalishida aktiv ishtirok etadi. Buning uchun 

xaltachalarining  ustki  qismida  maxsus  qopqoqcha  bo„ladi  yoki  uchki  qismi 

bosim  ostida  yoriladi.  Hosil  bo„lgan  tirqishdan  askosporalar  tashqariga  otilib 

chiqadi. 

    Diskomisetlar  guruhi  birnecha  tartiblarni  o„z  ichiga  oladi.  Shulardan 

O„zbekiston  sharoitida  keng  tarqalgan  va  umuman,  vakillari  ko„p  bo„lgan 

tartiblardan  biri  Petsisalar  (Peziziales)  tartibi  bo„lib,  xaltachalari  qopqoqcha 

yordamida  ochilib,  askosporalarini  tarqatadi.  Ushbu  tartibning  tipik 

vakillaridan  biri  hisoblangan  Qo‘ziqorin  (Morchella)  deyarli  hamma 

mintaqalarda  uchraydi.  Uning  meva tanasi  oyoqcha  va  turlariga  qarab  har  xil 

shakldagi  boshcha  (qalpoqcha)  hosil  qiladi.  Qalpoqchasining  ustki  qismida 

uymalari (uymalari qo„zining qornidagi g„adir-budir chuqurchalarga o„xshash 

bo„lganligi  uchun  shunday  nom  berilgan)  bo„lib,  uning  ichki  qismida  qator 

xaltachalar  joylashadi.  Qo„ziqorinlar  turlariga  qarab  har  xil  kattalikdagi 

makroskopik  meva  tanalar  hosil  qiladi.  Aynan  ularni  meva  tanalari  sevimli 

ozuqa  sifatida  iste‟mol  qilinadi.  Petsisalar  tartibiga  mansub  yana  bir  vakil 

Petsisa (Peziza) hisoblanib, tuproqdagi yaxshi chirigan go„nglarda va o„simlik 

qoldiqlari  mo„l  bo„lgan  joylardan  o„sib  chiqadi.  Uning  meva  tanasi 

voronkasimon  ko„rinishda  bo„lib,  ichki  yuzasida  xaltachalari  joylashgan. 

Xaltachalarining  tuzilishi,  askosporalarining  tarqalishi  va  boshqa  bir  qator 

xususiyatlari  qo„ziqoringa o„xshash bo„ladi.    

    Diskomisetlar  guruhiga  mansub  Gelosiyalar  (Heliotiales)  tartibi 

vakillarining  ko„pchiligi  har  xil  o„simliklarda  parazitlik  qilib  yashashga 

moslashgan.  Ushbu  guruhga  kiruvchi  yana  bir  tartib  Tryufellar  (Tuberales) 

bo„lib,  ularning  meva  tanalari  tuproqning  ostida  joylashadi.  Boshlang„ich 

paytda  apotesiy  tipida  bo„lsa-da,  keyinchalik  qirralari  yig„ilib,  yopiq  holga 

o„tadi, natijada xaltachalari yopiq meva tana ichida qoladi. Tryufellar iste‟mol 

qilinadigan  zamburug„lar  ichida  eng  qimmatbahosi  hisoblanib,  odatda  daraxt 

ildizlari bilan simbioz holda yashaydi.