Узбекистон республикаси олив ва махсус таълим вазирлиги



Download 2,48 Mb.
bet4/5
Sana11.07.2022
Hajmi2,48 Mb.
#776835
1   2   3   4   5
Bog'liq
logopedik-12344

КАРАТИЛГАН УйИНЛАР


Дулукланиш кенг таркалга•т [тутк, нуксонилир- Дудукланиггг ИЛК улар чутки шаХСИНИНГ энг фаол ривожланиш даврила ГКТЙДО 69лади на шахс сифатмла ривожланишига салбий таьслтр ладя, ха&тга, атрофмухитга мослаијувига ТУСкинлик кидали, Дудукланиш муаммосини нутк бузилишлари хакиласи таълимотнинг риво;кланишл тарикида энг кадимийларидан (зари, деб мумкин, УЕШНГ мохмятини туритича талкин килим риножлаНИШИ «а муаллнфтарлимг бум,чай нутк бузилишлариг•д нуктаи назардан енлашганликлари на ендашаетганлиги жаси боуликдир, Мактабгача ёеидаги дулукланунчи болаларнинг дудукланишини бартараф этишда Уйинаиетг ахаминти каттадир, чунки боланинг асосий фаолияти Уйин. боланинг аклиј* риво;кланишига, шахс сифатида тархиб топишига унинг чутки на мулокот малакалармни [.гктклланишига ёрдам беради. Уйин орка;тл дулукланунчкни нуткига коррекш,ион дашишнг•нг самараси Логопед машуулотни ташкил килар лан бола учуи кулай б#лгам YiiItH 1]јаолияти орками бола билам уз тенгдошидек мулокотда бУладк, *'МИНГ мехрини, шпончини КО;јопииј1 ва унтчинлигини енгиб Утади. Логопед томони• дан ташкил кмлинган турли хил назиятлари Соткни узини зркин тутишги, Эркин нуткий мулокотга кириимшга ва узининг нуткий куксонкнгз осилан чикари№иијз ёрдам берадл. 9йин уз-узмдан боланинг умумий холатига хам яхши тат,сир кил;щи ва унинг флкрлаш доирасини кенгайтиради, Булартмнг барчаеи оса коррекцион самирадорлигмни оширади„
РЕ Карпухина изланииј;ларида дудукланувчи болаларнинг шахсий хусусинтларига алохида ахамият бергам. Унинг фихри• ча дудуклакувчи болал;рда узини боижар;. о.лмаслик, иш торита штмаслик, оламовклик сези.лали„ кулчилик педагог на психологлар уиинни нуткка тт,скр зтувчи лосиха сифатида карашган„ Власова логопедик ишларни барча босккчларид№ раемли Уйинлцрддн кенг фойдала• нишни таасия лган. В.“. Рождественская АГИ, Павлованинг (1978) «Дудуклаг•кшми бартараф этиш учуи УйИН ва титлами ёшли болаларга мУ.лжалланган бУлиб, увин на Йиуищшсилан иборат Бу узин ва машклар тонусни
олиб таи.глаш. нуткмй нафасни ривожлантириш, суз на харакатлар координа(1ИЯСИНИ ризож;тантирипј учун м?лжаллангатг И.В, Выготский, ЕЛ. Пелленгер, ЛАП, Уёпенскаяларнинг •Болалардапт дулукланишни Уйин оркали баркараф этигц» китобипа л№лукланувчи бОЛЗЛЗР билан ишлаијда Уч9ЈIМНИЈЖДИГВН хил 9йинлаџ ва 9йин усуллари келтирилган„
ГА, Волкова 0972) асарларида дудуоанувчи болаларнк шахс кусусмятларини хисобга олган.
1-S. Дудукданишни бартарзф этншда харакатли ва дидактик
Дидактик
Дидактик Уйинлар капалар томонидан тузилали, узига хос мзълум бур мазмун ва коилаларта эга 69;тиб, болаларми юкори даражадаги фаолликка унлаили- Эшггтиш ва кУриш кобиликтиние майда кул маторикласкни, Тж,ЛИДЧИЛИКМИ, ихтиёриА хотирани ривожлантиради.
Аник, коидали на харакагли дидактик Уиинлар барча дудукланувчи болаларни бив холатга куядие бу эса уларда интизомпилИкни тарбиялдилга имккјн бе;јади Уйинд:зрдя логопед кутки намуна сифатида капа ахамиятга ога„ Логопеде и нг нутки коррекииялаш курсининг бошларида болаларнинг тинч а,лока килишларига ёрдам беради
Дудукл:ткупчи болаларнкнг нотУгри лутки ихтиёрий ва ихтиёрсиз 69лса хам давоиида намоен бУлади. 9.3 камчилигини билиш, нутк„ларидан кУркиш кабилар болаларни Уйин фаолиятига киришиијларига кийинчилик тугдиради„ Ьундай болалар даномида пассив, кузатувчи бУлиб катнашадилар ёки умуман катнашмайлилар. Баъзида зса аксинча, болалар Уйинда фаол иилтирок эталилар,
Дидактик Уйинлар отжали бу каби камчиликларкк бартараф этиш мумкин, Турли ёеила дидактик 9йинларнииг мазмуни па коидисг• боради. 5 ёшдаги болалар дидактик Уйинларда сони на сифиги, уларни ташки кУриг•ишк бУйича таккослашни Урганадилар, Бу ёшда «Ким биринчи уйчани куради“'•, калтача•, «Доираларни йигиштир•, «Рангли идишлар» каби Уйинлар Уйналами„ 6 ёшдаги Золалар учун УйИНлар мураккаброк тусда (дулами, улар «деком», «Жуфтини тол»,
88
«Расмларни жойлаштир•; •Кимга канча?», «Домино», «Ким нима киляттти?•, «Зоологик ЛОТО“ «Лего конструктор•е •4 чиси оргикча• каби Бу мусикдли УЗИНлардан фоЈТдаланиг.и болалар каракат координацияларини РИВО'.«лантиради, буларта: «Кайси мусик.а асбоби?», «Овозни кайтар•, •Мусикий садо• кабилар киради.
Дидактик боланинг лугат захираси кенгая„ ди, нуткнинг грамматик курилиши, психик жараёнлар ва энг мухими би,лии• жараёнлири такомиллашади.
Ушбу Уйинлар дулуклануачи болаларда сухбат да»омида узини туга билиш, уз фикрларини кетма-кст, аник, айтиб вера ОЛИПТ КУМИК\12ЛЕIРИГ'И
Расмли лилактик Уйинларда боладар предмет ва ходисаларни классификаттия киладилар, бу эса уларнинг аклий фаоллигмни ОШ кради.
Дудукданншни бартараф зтиијД* каракатли Уйнн;тар тарбля ёшидаги болалар учуи зиг якин; энг севимли матулотлир. Уйин болалар учуя эрмак эмас, балки болклармимг куч ва Обилиятигктт Устиришга ёрд:тм берадиган мухим восита,длр, Бола„лар Уйин жараёлкида тел;арак-атрофлагм хаёт ва табмат холисалари билан танишадилар. нарсаларкннг узига хос кусускятларини билиб оладилар.
Болалар тевзрдк-атрофдаги кУрган марсаларинн ЯПьтда ифодалаб, хар хил хар,икатларни бажирадилар, курган-билганларини Узларича фаол талким кили шга харакат килиб, ировардида иф.о даланаётган марсаларинл яхширок, тушушлбе бклиб оладилар.
Уинн ланомлда болалар юрамиџтар, сакрайдклар„ ютурадилаџ; Урмалайдилар„ бирон ирьиталилар, нити;када уларнинг мускул,лари рилож.ланиди па сезги органлартт ривожлднадие улар организмининг у,2ёт усади,
Бола;лар Уйин викзн.ши ургок„лари билан, кнггалар билам, Уйикчоклар•т билан k',iAHXl да бир нима и1л1 килиггти керакл;тгмнк биргалик• да килалклар. Бу,лар болаларгктгп- нуты фикрлаш кобилиятили сакиясимит:г котирдсиминг
мустахкамлтллкга беради, Уйинда Гюлатк•тиг коилзсига бУЈсундира оллш кунтжмаси Усади,
КИЛИ;млан тиили„ зарур
чаккон харакат килишга (бекиг•ише югуриш. тез фикплар ва онзр акволдан кутулиб кета олиш чор•асгтни тогјипјга} Урганад.и,
Умумак, боталар жамоа отда УАимлар Уйнзр эканлар, улар бу жараенла жамоа орасмда Вини кандай тузит коидаларини Урганздилар. уюшкоелик билан Уйин Уйнзлј кумикмаларими хос1ТЛ КИЛОИЛ.ар- уз тунј('ан родларни бажаришда катта маъсулиятни хис олатланалилар.
Уйиннинг мухим хусусинти шундаки, болалар эгаллаб олиш• лари кийин б&лгагк билим ва к9никмаларни увин оркам осоте тина Гуташтириб штадилар.
Бола фаоликти даломи,да Вига завкуйготадиган ёркмн, охангдор нареалар Билан Уйнашга интилали, семи органлари оркзли идрок зтган теварак-атр•юфлаги нарса ва табиат ходисалари унинг хотирасида тасаавур тарзида сакланиб колади, Уйинга рахбарлик килиш дегани Уйингти шунчаки четдан кузатибтурищ; на унта четдан туриб иштирок этиш деганл эмас:е албщтз, Логолел хуеусиятларини хисобга ом ган холла узига хос й?ллар билам рахбадтик килиши керак.
Логопед Уйингд рихбарлик килиб, Уйин мазмунини бойн-
гифатларни тарбиялайди. Шунда'Т килиб, кар ривожлантирииј поситалздридан 64tP1t булиб хизмат килади.
Хар кил гурух ёшилагм болалар блдан Г•гказилсан Уйинпар турли-туман бУлиб, уларнинг бир-биридан Фарки капа, елјли лудукланунчи бола-лар билат• Утказиладиган харакатли $“йинларнинг кули сюжетли бУлиб, унда болалар мук айян бир коилага (масалан: куём инилам маьлуи сигналдан сунггина чопиб чикиши мумкинлигигај риоя китам холла айик ёки куфннинг юриши сингари хиракатларни ба;каралилар Логопед КУГИНЧа болтлар билкн блргаликла увнаб, уларни узин коидасини Пажаришга одатлантиради„ Шу билан бир каторла сю жетсиз Уйинлар хам Угкази;тнлгт. бунда чолитл, сакраш, муноза нат саклашни машклари килинади. Улар хар бир харакатни энди илтаригига караганда коилага резон килган холла ба:каралиларј,
Юкорилатиларлан келиб чикиб шуми айтииј мумкиккн„ харакатли YiiItH дудукџтамувчи болаларт•кнг харакат КИЛИИЈИТ(З б&лган зарурий конлирувчи энг севимли кизикарлј' фаолиятдир„ Дудуклвнувчи бола.лар бино ичил; хам, очик хавода хам сайрга чикишлари мумкин„ Харакатли Уйин;тарни утказишда гурух хонаси Еки залдан фойлаланиш мумкин- учум гурух купрок ;коЙ КОЛДИРИЦј: болаларнинт эркинрок харакат кила олишига имкон яратиш максадида столларми ХОНИј13Н тащкарига олиб чики[гг, КОЛГАН мебелларни иложи борича четрокка суркб к9йиш лозим„ Тез таъсирланадиган» хаддан ташкари харакатчан болалар алокида эътиборни талаб килади, улар билан кам харакатланувчан органларни харакаттз келтирадигдн харакатли Уйинларни тез-тсз 9Йнаб туриш зарур
К,уйила, биз мактабгача тарбия дулукланувчи болалар учуи текширув “13ХЛИЛИј-а асосјтаниб куИидаги харакатли Уйиеиарни тансия киџтамиз„ еАргимчок-ареим•гоц» $Йинн макса.дн: Нуткий нафасни меьфчаштириш, умумкй ва нуткий моторикани риво:клантиркш, мувозанатми саклаш.
бормши; Ьолалар жуфт•жуфт бУлиб, кул ушлашиб, нав(здти (шлан утирлб-туралилар, Харакатга муайян ритм, сурь учуи шеьр аЙтииј мумкин, Аргимчоке оргнмчо«,
СенДа учедм цок!
Уйин иштирокчкларининг утириб-турипјига, каддини туури тутишига эътибор бериш ЛОЗкИ,
•дуг:гпини яширмз• Уйнни
9йнннинг максадм: Майда кул моторикасини ривоклтгти риш, нуткий нафасни риао;клантирятш, нуткий моториками аи вожлагггирипј.
борииги: Болалар дапра куриб турадилар. Онабоши Уртадаг• жой олади. Увин иштирокчиларига берилали, Улаа дуппини она(тошига биллгтрмасан холла бир-бирига оширад,илар. 01126031114 кимнинг КУЛИДа ЭКЗНЛИГИНИ КУрмаЙ туркб, тоттинји керак. Томеи улар урин алмаилалилар.
Ишткрокчилар бир-бирларига оллгиригг.г онабоши куйидаги сУзлар билагк белгилаши мумкин:

Зар Опдинрни ящцрма!
«Кммткчнлар•
Увинннпг максади: УмумиЙ ва майла кул моторикасини ГИножлантириш, каракатларни ујнннинг би;ји ККЗИКЧИ зтиб тайкнланади. У давра Уртасида туради. болалар кул ушлашиб. домра бУАлаб юрадилар
Даира бВлаб
Кетма-кет
Ьорамцз бал-вДам, Жойцнгузда т»гтангиз. ЬиргаликВа хаммамиз,
Мана бунда) киламиз„ де“ишади. Бо.лалар тухтиб, кУлларини туширадилар„ Кизикчи бирор карикатни килиб курсаталт•, колгаи имма болалар бу каракатни так рорлаялилар. Уйим 2—3 марта такрорланади, кизикчи уз Урнига Уйинчклардав бирлми тайинлайди, сУнгра яма далом оттирилали, Кизикчилар бир хил мракатни такрорламай, балки хдлма-хкл харакатларни бажариили керак. «Акс-сздо.
Уйнннинг максади; Мушаклар тонусими уму• MItfi ну•гкий моторикани ривожлантиргтш.
Уиннинг бориши; Логопед бодаларни икки rypyxra бУладг•Биринчи гурух куйидаги шеърни айтади:
Биз .йрмо,чаи боролеиз,
КУЗИКО'ГИН терамиз„
Бихириб чикира.ииз АУ! АУ! АУ.*
Хеч жиаоб келмас б,чзго
Акс-сас}о келар бизаа„
Иккин”и гурук эса ласт опозда АУ! АУ! АУ деб жавоб бс• ради. болалар ;койларини алмаштиришади. Упин давомида болалар паст баланд опозда гапиришга Ургатгтб борллади,
«Арра• укини
Уйиннннг м:аксади: Нуткий нафасни меъёрлаштириш, умумийе майда кул моторикасгтни ривожла:ггириш,
У“иннннг борншн; Болилар иккггтадин (зулиб, Унг у$лларини ушлашади на Утин арралашга так,лид килишади,
Арра, цррц„ цррала, Ари каби
Арра. аррц, аррцлв, аррала
Уйин давомида бола,лар урин алмашади:тар, Арралаш каракатларини бажзрздилар. бунда болаларнини(" майла Мфторикалзри умуњј'•тј
Упин:нннг макеад,и: Эркин харакатлаџни уму, моторикани рипоктантиркш, уз•узини бошкармшни шаклланткџиш„ бориши: бош.тоачи девор ОЛЩЛда туради„ болалар оса рУпарадаги девор олдида туришади. Ьолалар ЭКТИёТКОДТИК билам бошловчлнинг олдига стиб келишлари керак. болалар эхтиётсгтзлик билам харакит килсалар. боегглончи ОГОХЛННТИРИШ беради ва бола тухтайди. Бои:лопчиминс ОЛЛ.ига К2йСИ биримчи б!лкб етиб келса уша бола голиб саналади уша бола бошловчи бУлади.
•Копток•
Уйиннннг макеади: У№умий мотормкани ропожлантириш, харикнтларни фаоллаијтириш, майда кул моторикасини мустахкамлаш.
Упиннинг бориши: Болалар аплана шаклида туриб, копток Уйнайдилар,
Балана-б.алв,чьј учаин, юкорига отадилар)
Ю за бузолаб сен (тУпни лолга отадилар) бузлиб полга ура,цилир}
ШГхлиь: «илиб би р-бигига
Уйин даномида болалар харакат билан Вирта сУзларни талаффуз зтиб борадилар. Логопед зса бола-ларнин(' нутки на харакатгшинг тугри бежарилишили кулатиб борали, керак б&лгалда хатолар тузатиладк.
«Кувнок
Уйиннинг Умуњтлй, чуткий, моторикаглни ривожлмтгиџиш, харакзтларнгт зркинлаи.тириш„
93
б орнит: Боталар гозлар харакатини ифола этишали, •бунтт• вазифасини бджариб, грозларни майдог•чага чакиради„ Болалар юришнга Т“.ТИд килиб, логопед тоМОН юришадиг
Логопед, козлар„чсан .
Карнингцз очаищц ? Кечилмцсдан
Таомикчеиз ейинаиз,
•Учди, чопд.и, сакради• Уйинн максади: Ьолаларда сУзларни туури талаффуз этишга, сУзларда товушларни мустахкамлашга, бир ;койда туриб турли л за оек харакатларини Бажаришга Ургатмш, борнит: Ьолалар домра шаклила тизилалилар. Дотра Уртасида онаб,оши '?йинни боплкариб турали, Онабопзи УИинчиларга карата очумчук. катнашувчилар .учдд-учди. деб КУлларини икки карата СИЛКИТЗДИ.ЈМР. Онабоши •куёнча» дееа, болалар «сакрадя-сакрадн» деб, куённинг харакатига таклил, килиб сакра«дилар. шу тарика КУИЈЈГ.а;: аз хиввонлар харакатига таклид килиб 9йналади, Харакатлар• ни ва с9зларни нот9гри бажзрган ва тдлаффуз ;этган бола Ујиндан чикали, „Логопед болалаџ куш на хайвонларнг«нс ОНОЗ-ТЩЈИГ{ тугри таклид килишиние харакатларни зНИК ва чиройли Пажаришини кузатиб борииш лозин.
«Ботам» $йини
Уйиннинг максади: Yit11H жараенида с9зларни ВЕРИ, аниу талаффуз зтишга, Узгалар луткини тимглашга. болаларнг чал€имасликка, кул мускул,ларини риложлантиришга Уртатиш„
Болалар икки гурухга бУлинадилаа, карама„ карами кул ушитапмб турадилар. Бир ТОМОМ савол бера• ди, иккинчи томон жавоб берили.
Саво.ллар;
Т, Куён кола? Ола-тоыа. 2, Нима евли2 Сабзи ейли. 3, КиНИ? Аравада.
4. Арава канн? Арава йУлда,
Болалар савол•жавоблар тугаганилан сунг кУлларини ягннг богламларини ечади.лар, Жавоб бери олмасан (куга 9йинд: отказащи.
9-4
Методик Лбтолел болаларнинг сУзларни тугри талаффуз этиш, харакатларми тугри бажарииј,ларини кузатиб боради-
Мактабтача ёшдаги дудук;танувчи болаларда турли даражада ифода T011[kWt харакат камчиликлари, еггунин№ек, КУЛ бармокларини каракатлантиришдаги камчилихлар кузатилади, Хусусан, текширувлар асосида куйилаги-ларни аникладик: агар майда кул моторикаси каракатарининг риво•.кланиши ёшига мос бУлса, нутклни рино;кланиши хам меъёр даражасида бУлади, Бармоклар ёрламида тур.ли маилкларети ба;кариб бориб, бола КУллари харакатларининг яхши ривожланишига зришилади. Бу эса бол;щаги дулукла н ишга ижобий ТЛЪГИР кУрсатибтина колмайе балки болани раем чизиш за ёзиш малакасини Узлаштиришга тайёрј:аб (юрали„ КУЛ ланжалари харакатчан, эгилувчан бУлиб боради, чекџгднгднлигл баркам
Биз тавсиямид.ша икки тирдаги топшириюларми келтирамиз:
1. Ьармоклар билан ИШ,'мИЩ
2, Санок ёки гугурт чУллари билам ишлаш,
1-турда турли ашелар, хайвонлар ва кушларни ифодалов• чи ШЕКЛЛ$ТР таилаб олингам. Хар бир аталган илеър на сурат,лар хам Хар бир машкгзи бажаришда барча бармокларминг игтирок имтгтлилтг зарур, машютарни хам Унг кУллае хам чап у$лда бажариен лозим„
Шеърлар билам тулпириб борилддиган 2-турда CRHOk ёки гугурт чУ1ллари ифощаланадигалк буюм,лар тиснирлардан фойлалвгмлади, Дастлаб геометрик шакллар Билан манишиб олкнади ва барча тасвирлар ана шу шакллар асосида кУрсатилади. Бу тасзирларнинг шеъдлар билан тУлдяриб бори:тиши дудукланувчи болаларнл дудукланишинк бартараф этиш билан бирга болада кУриш на зилитиш хотираси• ни хам мустахкамлашга каратулган„
2-S. тугри нафасни ривожлантмрншга каратилгт• У“ижлар
Нафис чикариш окимгз бир ВАКТНИНГ Вида тодуш косил килунчи ви артикуляцион ва:јмфани бакарали, нуткив лафасли назорат килишда кулимиз вазифасида бУлади„ КУ.лни лкафрагма кисмига, кукрак кафаси ва корим оралиги кисмига кУйлладк- Г1афас олганца корин денори кутарилади, кУкрак кафасимимг пастки кисм} кенгаяди„ Нафас чикаргамда к9крак кафаси на корин мушакла ри кискарали,
Нугкда нафас олипј киска ва елкгкл, нафас чикариш узок, да вомий б\лади. Дудукламувчн болвларга бир нафасда нафаснин ДВВОМИА„ЛИГИНИ тУхтатмасдан галириш Ургати.лдли, Кевинп фикрни Таен КИЛИШЛАН авва,'] маълум муд,лат (1-2 лакика пар; килали} тапирмаслик тавсия этилади, Топширикла;. аста-секит мураккаблашади; нуткий нафас чикариш аннал маълуи бир то нушлар орками, сУнгра жу•млалар, идеьрлар айтии оркали мишк киллнади„
«Кзјјсар шамни Sq•tp• $йнни
Уйиннннг макеади: Бола-лартш тугри нафас олуш за нафа• чикаришга Ургатиш„
М*инньтнг бориши; болалар Унг КУ,тда шам илак.лида ранглг кон:ззларни ушлайлилар, Чал кузни нафасни тУгрили гини назорат учуи корин »сгига куядилар. Оеиз Пилт секлн, ссзиларсиз нафас оли№здди. Шу пайт корин ее зилади, плундан сунг секин л•афас шамларни Учирамк •луф•луф• тоауши талаффуз килкналт, Ьолаларга нафдс ол ганларилз е;ткзларини кутармасликлари, нафас чикаргамда эс; лутжларили шиширмаслиги кераклл тушуятирилади. Логопе, бола,ларпан К,ЗЙСИ Пири ту;гри: бажарганини таъкиллаб н; раубатлантирадл
.Айикча харфлврни Урганялтьт. Уйин••
Ујнннинс Тодушларни талаффуз ЗТИИјда Отри нафа• КОСИЛ k}tIIAIII.
9йнннинг 60Риши: Логоледнинг чал кулила харфлар тУпламт (ун,ли товушлар белгилари), уне кулила эса айикчани у:ллаб щу ради, Ьолалар стужа тинч Утиралилар. Лото:лел хир бир тоауи артикуляиия холатини тујлтунтириБ, харфларни кУрсатади.
Айикча хар бир толкумлни гох имгичка, гох й9кон товушда та лаффуз килад:и. Болалар товушлартм бирма-бир паст ва баланд талаф,фуз киладилар.
Бу Уйинда роллар таксимланадл, Вир нактнинг узила ико умли тодушни бир нафасда талаффуз килинади масалан; а-у, а-у• да коказо.
в'йин —
Ујнннинг максади: Т$"ри нафас олиш ва чикаришги Ургатиш борнит: Логопед бир-иккита унли товушлар артикулядияслни товушсиз кУрсатиб беради, бопалар эса унга овоз берадилар. Логопед ТОНУ1јјНИ тунги ТО(јсан, узок нафас чикаргтб талаффуз килган болаларгм рагбатлантиради„ Шунга ухшапј топишмокларни бочаларнинг Узлари кам айтиб кУрадилар. бу
•оовозсиз кино» Еки •й9колган тонуш• деб номлаш хам мумкин.
Филдирак тешнлди• максади; Тутри нафис К?нихмаларин;• шакллан• тирилд.
Логопед (золаларта карата плунл;ай лей,ди, Ж»талар енгил нафас олиб, секин нафае чикарамиз, тешилгак шинасидал•к каво аста-секин (ош» товуп:и билан} чикади (кул билап корин КИСМИНИ ушлаб, каво билам тУлганини бола сезиши таила»
Уйиннинг макса.ди: Товугиларни узок на амик талаффуз этишга 9ртатиш, боџиши: ЛОгопед болаларга турли хаялон на кушларниетг ролларини таксимлаб беради„ Болалар бошлошидан мат,лум бир хайвоннинг номини зшитгач„ ССКИН нафас чикаркб шу хаяпонга мос онкјз Уйинла бошлончи ии,ггирокчи„ТЕРНИ чалгитиши мумкитк масалам, хайвоннимг номини айтиб, умуман бошка роль Уймаётган болага караши мумкии, фу холат болалар учун кизикарли бУлад;т 6—10 машклардан кейил нафас кул билам назорат болалар диккати уши, ундош товушларми амик ва узок талаффуз килишга каратилили.
•На“ча• укипи
Уйиешт•г максадн: тугри нафас олиш ва чикарищ куникмаларини ривожлантириш,
Уйиннннг бориши: Ьолалар кУлларини лайча холида ушлаб„ пуфлайпилар, бунда болаларнкнг тугри нафас омлПе нафас ч и логопед томогкидан назорат килинади. Логопед найчага узок луфлаган болаларпи рагбатлатгирали,
97
$7йнни макс»ди: Т9гри нафас олиш ва чикариш КУНИКмаларкнл ривожлантириш.
бориши: Болалар Утирган ХОЛЛИ, КУЛЛИР гастга ту• (№ирллган. Логопед боталарга ТОМОМГа кУтариб оркага олиб боришни таклиф киладие нафас олимади, Нафас чикврганда КУНГИЗ кандаћ овоз чикаради; «ж-ж•, худди плунлај\ опоз чикарамиз, К$7лларНИ туширамиз„ Тутри бекарган бола равЗатлангирилдди,

максам: Тугри нафас ОЛИШ ва чик.арлиј кумик• маларини риы.тжлантириил.
бориппт: Болалар туртан колда, оёклар елка кенглиги• да, кулларини гас:га замжир холда бирлаштирамиз, колларни тез кут:јрамго нафис олиб, сунг тдинга энгашиб к&лларни секин туширамиз, «ух» деб узок нафас чикарамю,
•kapva•
$ЙН“НИНГ маккади; тугри нафас олиш никариш: куникмаларинг• РИВОЖЛИМТГЦЈИИЈ.
борь•шн: болалар Утирган холла к!ллар;• ластта туШИРИЛИ“, ён томондан кУлларни тепаса кутарамг12 (нафас олиб), нафас чикариш давомида кУлларни секин туширамиз ва «кар-вар• леб талаффуз эт•амиз,
3-S„ Сукут сак,зашсз каратилгап Уйинлар
Ьолаларла лудуњланишни бартараф этиијда сукут сакџтап.] тартиби катта ахами;гтта эга. Ушбу тартибла: нуткий мулокот чскланади:
— сукут сакпаш Уйинларк ташкил этилали,
Дудукланиш нутк камчилигида логоледик машуулотлар одатда сукут саклаш тартибидан бошланади, Дулуютанунчи бол: учун сайр, кунлузти уйку; уиинлардан иборат 69лган куг тартиби бУлиши керак. Сукут тартиби даврида оилад: -гинч мутит яратилиб, болани хар кандал мулокотдан CZikJIiilI максадга мупофиклир.
Биндай тартиб мактабгача ёшд,аги боланинг асаб фаолиятинг типчлантиришга самарали таъсир кУрсатали„
Сукут саклаиј даврида болаларни кино, теагрта, турли баирамларга, мехмонга олиб бормшлар чехланади, Телевизор кУриш хам ботанинг асаб фаштиятинк з9риктиради; дудукланишлни кучайтиради, Болаларнитинч Уйинлзрга. расм чизиш, куриш ясам, пластилиндан нарса ясиш, майда кул маторикасини ривож.чантИрувчи мозаика, домино Уйинлармга жалб КИЛИИ] лозим бУлади.
Шуни эсда туткш ЛОВИМ. катталврнинг тугри нутки бола учун намунадур, Бола капаларнинг нуткига, харакатларига тзклид кттлиб худи гпунлай гапиришга каракат кутпади. Уй шароитила отз-онал;р уз нутк.ларига эътиборлирок б?либ, бола билан мулокотда бу;тгандз секин на паст оханг-да сУзлашишлари максалг•з муно•фик_ хлсобпанади,
Ота-оналар болалар билан мулокотг-а киришишлари Уйин тарзида булиши самарали кечади, масалан; сукут саклаиј бу уииндзн асосий максал ЖИМ туриш, атар бола тапириб юбор• са, УЙин коттласл бузилали. Бу асоеий шагутни (зажарилиши катталар томонидан рагбатлантирилади.
Сукут саклаш тартиби lO—14 кунгача олиб борилади, албатта бола нуткининг холати кисобга олинащи. Бу двврда бола жуда кам гагириши, икки-учта сУз.лардан фойдаланиши керах. Бола кУпинча Уйнаётјзн пайтла 93-Y3}t билан атар бола хотиржам, 9йинчоклари билан тинч галлашса, сукут саклаш тартиби бузилган хисобланмајди, лекин бола уз нуткини куп холларда бошкара олмайди, бундай холларда, катталар болаларни бошка тинч Уйинларга чалмтишлари керак 69лали,
Сунут саклицј Уйинлцрини лотолел тавсия этали, ота-оналар упјбу Уйг•нларни бола 6ИјГИН ушла алиб (зорадилар.
«Сукут саклаиим биламиз• укипи
Увиннинг максадн. Ьолани сукут саклашга Ургатииг
УПиннииг бориши: Болага кУринадигат• жойга катта соат (агар кум соат 69лса бола учун кизикаџли 69лали). Лотолед болага карата шундай дейди, «гилимиз жуда куп каракат килкбди, у чарчади ва знди жим керак•. Болап маълум зактгача кимликни сау»лаиј тушунтирилади. Кии бирин= чи гапирнб юборса, шу бола уиит•чок бериши лозим бУлади. Бу Уйин учун маълум вакт бсрилади, шу вактда бола раем чизадие лоадан нарса ясавли, Ютказган бола онасига узининг севимли УЙИНЧО$ИМИ беради.
99
«СахиА еехргар У“ин••
таксадн: Болани сукут саклашга Ургатием, борнит: Увин тарти эртак к9ринишида бУлали: «Сахий сехргар одамлар учуи жула кул мехнат килли, чироили уйлар лалаларга нареа„лаа ОКДИ ва чарчаб у,иаб колли, гпунинг учуи одамлар жимликни, осойишталикни саклакглтила;., кеч ким гаплашмаялти, машиналар сигнал чалмаяпти, сем хам уни уйготмай, жиигина Уйнагин, кубиклардан илахар кургин, альбомга шу сехртарнинг расмини члзгин», болани раубатлантириш учув (олдиндан чироЈ1ли бсзатилган) •Сехрли таёкча. берилади„ Болага мурожаат килинганидз у ••ха» ёкг1 деб жајоб кайтариши тушунтирялади, ујнни
Болаки сукут саклашга Ургатиш.
Уйиннинг борении: Логогел болага тушунтиради, Сен худа яхшк боласан, сем Парча айтилган вазифаларни бажариллгд хардкат кулаялсан. Шунине учуп биз сен билаи кино укиемни Уйнаймиз, Хозирсен билагз кинога борамиз. Томоша заллда тинч гаплаилмаслик, халакггг бермаелгж керак
Сем хам кино тугагупча жим Утиряшга харакат кил ишинг керак, Бу пайтда бола 93 Уйинчоуи, КУНИРчоуитн узининг ильбоми, квтобл;рини курсатади, уйиндан сунг бола рагбатлантирилади,
4-S. Майда кул маторикаснни каратилган Уйинлар
Нутк нуксонига эга болаларни Уртаниш жараёни шу нарсами кУрсатадики, ну-тк ва тафаккур канчалик бир-бирига зонтик 69,лса кутк па харакат Уртасида хам чамбарчас боюллклик мавжул. Боламинг нутк•лт Узлаштиџиши унинг хаттихаракатларини англам, режа.лаштириш па тартибга солишга имкон беради Нутк нуксонлари каткчалик огир даражада моём пупса, болангм•г каракатида шуг•чалик купол бузилишпар кузатмлади„ КУЛ ва бармоклар иштирокларидагл Уйинлар па машклар тана ва от•гминг фро бОУЛИКЛИГИНИ таъилнлайдм, мня тизимини зарур холатла тутиб турали, ОЛЛИй харакатлари нафакат кулнинг балки юз. лаб зурикит,лаџигкгз сусайтирлпјта, аклий КЗЫЧИЛИКЛ3РНИН1' олдияи ОЛИИ.]Га, товуиј талаффузгти яхеиилкшга флам беради. Бармокларнинг майда харакатлари 69ммлар артикуляциясига узига хос таьсир этиДА. Бармоклир эва.“јига минда нугкнинг равон
6'Эпиши кузатилади„
Болалар нуткин;.гп• КУЛ моторкаси холати билам узьгг•й ботик, Ыхлалард.а бармоклар;.ни машк, килдиџиш, уларнинг аклий ривожланишини тешиттирали ва асосий элементлар малакалармни ишлаб чикишкга имкон туудирцши. Масалан, кийлниги ва ечиниш, тугма кадаш ва Тонупјдар талаффузидаги КЕМЧИЛИКЛЗРНИ бартдраф бармок« машклзридан фюидаланипј болага комплекс имкон бердли, Бармок магггкларинин(" НУТЕ АШТАрокилз (зажарилиши эса шаклланишига ва мустдхкамланишига ёр;цзм беради.
Бармокјтар харакатини У Йинлар асосила рино;клантлриш ктгта ахамия•тта ога- бармок„лар маилктт канчаллк 69лса, кутк хам тунчалик ривожламгатк б<лали.
Кольцова Мутк — бармокларнинг шаклламиши кулдан, ЯНа хам аникроти бармокдардан келадиган импульслар таъскрида юзага кела,ди• деган хулосага кслганг Нуткдтнг харакат билан ЗОЕЛИК, жлхитларидз огтгдд КОЛИШИ содир «лган ларца бу омилдан умумли фоидаланиш зарур. Болалар ну•гклгти риножлантиришни кул бариоклирини маше; к;тлдириш билам ОЛИв боркш тавсия зтилаци, Умумий ва майда моторикани ривожлантириш учун болаларнинг эхтнёж,ларили па ёШИ ни хисобга олиб машклар ба;карлтп тансия КИЛИНИШИ керак. Мактабг•ача нуте: нуксониса булган бол,аларнинг• барчасида каракат сохасида маьтум микдорда оркада колит манжуд- Харакатларнимг у ёки бу даражада ёкн чегаџалапгамлиги нутх, муксонинипг отр ект енгил даражасига ботик. Лутк нукеоллари камча.тик о€ир ла;зижала намоён ботаникг харакат сохасида шумчалик кумол бузилишлар кузатилади. Мутахассисларнилг таькидлашича кул ва бармоклар ктитироки,цагт• тана на узајк:) таъминлайдњ Бармоклармимг майда харакатларт. бугинлар ар тикуляииясига Вига хос таъсир лади„ Купила биз нугкила камчилиги бУлган бодалар билам олиб бориладиган бариок„твр машкутнл кс.лтир;чик,
k \30itH3k
Бутим к»зобнак такцб,
Оплогим, Дер менед бокиб-
Унг чап КУЛНИНГ бош бармоклирьтни букиб, колган бармок;тар билам домра шаклиги келтиради, Иккала кулми кута олиб келиб, мура.лаб каралади.
Мушук
Барокаойиин„• кулаги Динг, Пойлар СИЧКОКбОй Й'лин„
У рта ва номсиз бариок бош бармокка тира лади К9рсаткич бармок ва ХИМЖИлок юкори кУтарилади„
Эчкн учли эмкинин,? шахи, СРМОКЧИ б'лар годи.
Кафтининг ички ТОМОНИ ластга каратилиб, к9рсаткич бармок за олдинга узатилади.
Капалак
К апалагим, капалак,
Кучгил осману фалањ
СцњрвЙер губан - гулка
Рад:син.а ё«ар Он еилк•а.
ИККдЛз билаклари туташтирилиб, кафтнинг орка гомони бир-бирига ёллиштирилади:
узатштгтт, Бу к9нган капалак ш;зкчи.
р и на тарант. Бармокларни букланмапзн холла, кутни билак,лар оркалк харакатлагпирибе участан капњлак ка;мкзгигд тамил килипади, Кучугцм бор — рун тулешук, Ола бјбин, ала к•уйру;,
Унг куп кафтини очиб туриб» бош бармок юкори кУпри.лади. Кёрсаткич, Урта за номсиз бармоклар ёпишкб туради. Жим;килок оса, ластга, тегага харакатланиб туради,
П уфак
Пуфагцм еемцр, сцмцр,
Майдц, щощмв, Ёрилма, пгошма.
Иккала КУЛККГIГ бармок учларини бир-Бирмга бирлаштириб„ кафтимиздан аннал кичикрок, кейин капа «пуфах» КОСИЛ КИЛЕМ}ТЗ Пуфаклан «хано ЧИКИб кетса» янв кафтимизни аввалги холит ке„лтирамиз-
Гул
Гунча, нунча, тез бГртецл, Сенная очилар зј7р гул.
И к кала кул бармокучлари жилслаштирилади, Кафтлар (ЗУКИЛГЗН, Бу шакли. Кафтларниетг ластки кисми бир-бирига жилсла11Ј'1"И рилиб, бармоклар бироз буклакган холла, лји;за очилади„ Шунда очилиб турган «гул• кОСИЛ булади.
У зук Узрим бор Думала«,
Тилла каби ялтирок.
УАц бермам бировев,
Чуки тгнц„мДан совка.
бош за фта бармоклар калка килиб бирлаштирилади, колганлари эркин КУйИла.диг
О К «уев. куён, КарайВ,и у ён бу ан.
Дикир-аикир сакрайДи, У'йЧбЕИТЈа
Тирсах ни сголга тараб, кУрсаткич оа Урта бармокни айри килаииз, колган бармоњлар мушт килиб турилади
Ари
ШириНЛИККб 35Ч арилар,
Ч ИКМВСИН Деб нурДим унДан нарцлдр,
Уйг КУЛНИНГ кУрсаткич бармогини олдитм•а чу:згшитн холла айлантирмбе атдинга хдракатлантирамиз, Тин кущи шу харакат чаг кул билам бажариладњ
К ул ф
Бармоклар чирмтаар-ј*, кулф бјлааи, Яна бир бор Кббтареак, зГр бГлаДи,
Кафтлар бир•бирига жилслашиб. бармок,лар чирмаштлргтлади, Очибсляб турилади„
104
Арча
Бармокларни чирма№тирсак,
КГТВРИЛСЦ бцр 03 ицрсдк,
Ь'лаДи тайф арча,
Б айрамеа уселсцн барчат
Кафтларни бурчак остида тутиб, иккала кулнинг бармоклари Варо чирмаштирила,ди. Бунда бармокларни оллинга йУна„чтирилиб, тирсакларни бикинга елиштирмасдан кУтариб туриш лозим.
Бј>йин чјЪзиб «го-го»лар,
Сени хохлар,
Т ирсакни тик тутиб, кафт бармок• лари туури бурчак шзк;тида букилади. КУрсаткич бармок. бош бармокка туради, Бармоклар жилслашган.
Х \роз Гервайиб турар .tf'P63,
Дер ОВОЗИМ мунча соз!
Кафгни кутариб курсате:ич бармокни бош бариокка тиркаймиз. Бошка бармоклазјјм юкорига кГтариб, ораларини ОЧИ“ коллира.миз.
Т овуц TfMJ*k келар лаии,чалаб,
Тухум КУ'ЙДИМ карп.чалар!
Кафт горизонтал хочатда б$*лади. Бош на кУрсаткич бармок учлари жилсла(игт), куз ВТЁК лини ХОСIТЛ кипади, Колгам бармоклар устма-ует туради.
А рн бјлаДи арилар.
Чак.часик Неб ;орДим „j1fd0H нарилаб!
Урта бармокми туляк буклаб, ундан юкорирок буки.лган курсаткич
НомгИЗ бармок ор,асида кисиб туриб,

Т ой чок Тойчок али селки.•лаб.
Уйнар ерни тепкилаб„
Унг кафт овчи куглиб бармоклари ташкарисига карати.та,м, Бош бариок тик кУгарилган, Чал кафтни уникг устига к9йиб, бармокдар видан ёл шакли хосил килинади Бош бариок тик кггаргтлади, И ккала бош Пармок кулокни ифопалдйли„
Фил
(фи турар бј7јиб тогаай.
Суиракулок, хартум сур,най.
С илкитибу боцшнц.
¶орлвр «ан-д;арДбИ'ИКИ!
Кафтни Узимизга каратиб, Урта бармокни пасгт•д букам из. У бир ёкдам жимжилок, на номсиз бармоклар боши ёкдан кУрсаткич на бармоклар билам кисилган, Урта бармок кимирлатилали.
Д арахт Дарахтнинг шахи кану ?
Шахво буто„ец канц
БутаклорДа ям -ящил Грал япр.онц «ани ?
КУ;тнинт орка томонлари жипслаш„ турилиб, бирмоклар очик холда телага каратилади, Пан;калар ва бармоклар кимолатилади.
1 0шча
Бош бормоклар бош бјлсин,
Квфплар Ощ канот
Кафтларнк Гзгтмизса каратиб, бош бармоклдрни бир-бирига чирмашТИРЕ1МКЗ, бош бармоклар куш боши, колганлари Оик х.лда канот УНОСИЛ куладу„ Уларни силкитамиз„
Хаскаш
Дарахул тјкар баргчнц,
Х аскащаа ЙцкаЙ уни,
КУлларнинг кафтларини узига каратиб, бармокдар инки 10МOНДЕН чирмащтирилади,
Кема
Кема ДенгизДа борар,
Т '..кцнзарнц кирк фар,
Иккала жигјслцштирнб„ жимжилоклар бирлаштирилади. Бош ДЕРМОУ„ИР оса юкорига кГтариб турилади-
Кулф
Б армаллар чцрмаиар-у, Кулф бГлиДи,
Яна бир бор «вйтарсак, бј7лаДц,
Кафтлар 6:tt7-61tP1tra жипсл:тшиб, бармоклар ч ирмагптириладр№ Очиб-

Снчкон
Сцчкон щцпшрлащар,
Тищлвринц «цмцрлитарна номсиз бармоклар бош бармоку,а тиралади. К9рсаткич бармок за жимжилок огилтирилиб, к'рсаткич за Урта бармок устнга жипслашгирилади,
107
ЧУплардан 11јзкл ясаги
К убик
Тенг томсјНЛИ кутилир кубик, Кирралари тУппа-т'*гри. тик,
К $зойнак
Укишда бегали ерлаьт беминнат,
Ёзиш чизиил, тукишгда ки„лади хизмат.
Т етирмо” Тегирмон ларрагн аиланадн, Ун колларга жойлана.ш.
Балк
С ув ичида сузиша;з,
Бир-биридан узишар
А рча
Урмсјкла усар арча,
Япроклари ниндега,
К аравотча
Каравот бор ётокд;т,
Чорлајли, ётар
Курси
К урсида Утирамам,
Утириб *iii сураман„
Р акета
Ракета фазони ёриб учади, кзллузј;ар сари ку чали-
кема
Кема яса'4 — елками бор,
Саёхатга турсиг• тайёр,
Т елевизор
— Нера бУлиб ьахлдинг жим? — мультфильм„
Чана
Ч Ана учсам. корда елар.
сари. учгим келар,
Бел курак
Белкуракда кум казидим,
Мамаикамни тулгаздкм Фойдаланнлган адабиётлар р\йхат••
1, Герасимова А., Кузнецова В. Школа раннего развития, — С.Петербург, Москва, 2003v
2. Джеки Силберт. 300 трёхминутных развивающих игр для детей от 2 до S лет- — Минск, 2005
3- Игры в логопедической работе с детьми, Пособие для логопе• дов и всклиттелей детских садов,$лод редакцией ВМ . Селеверстова

4. Лопухина Логопедия. Звуки, буквы и слова, С-Петербург, 1998.
5- МУмимова Л„Р., Нуркелдиева Д.А. 5—7 ёшли болаларнинт мактаб таълимига тайёрлигини текшириш дагтури, — Тошкент
1996 й,
6. Максакова А,И., Тумакова ГА, Учите, играя, — М., 1979,
Нуркелдиева Д.А„, Чичерина ЯЕ. И.лк мактабгача на КИЧИ\ мактаб ёшидаги болалкрни педагогик на логопедик текшириш, Методик кУлланма — Т.: Янги аср анлоди, 2007 й.
8, Скоорцова И.В„ Логопедические игры, — С•Петербург

    1. Смирнова ЛМ, Логопедия, Играем со звуками. Речевой лактический материал, Пособие для логопедов, дефектологов г воспитателей- — М., 2004.

    2. Успенская Л,П, Успенский М-Б, Учись говорить правильно, Книга для учащихся в двух частях, — М., 1992.

Н, франкебер(" Л И., Белова Е М. Развитие речи в СГКЦЖЕЛИ• зированном детском салу, — Тјшкент, 1986.
12. Хваткев М,Е. Логопедия, Работа с дошкольниками, С•Петербург, 1996,
13- Шодисва К. «Мактабгача тарбия ёшидаги боталарни талаффузга Уртатиш•. — Тошкенте 1995 й.
14, Усова «Роль игры в воспитании детей». — Москва 1976
110

(-311 боши .
БОБ, колдляр БИЛАН ОЛИВ БОРИЛАДИГАН ЛОГОПЕДИК
КОРРЕКЦИОН ит.1АРДА $йИННИНГ АХАлмияти „Ь
l.S, уларнинг турлари
2-5. Мьтл-ЛПй Уй1ЈНјгар оркам МЗКТ(ИЗГЗЧЗ МИЛЛИЙ е.'рурнинг щаклланиши.
П БОБ, ТАЙИРЛОВ УЙИНЛАРИНИ РтКАзиш
МЕТОДИКАСИ 25
14. ТУТ“ паф;тсни риножлантищмгз каратилган увинлар , рт:јжлантирущга упинлзр„
3.5. Эшеттув диккатини оид ујинлар
4-5- фонем:тптк идрок на нутк ЗШИТУВИНИ квратилган 34 3-5. Нутк РИВОЊ.ла“ТИРЯИјга каратилган Уйинлзр- 38
Нугк аппаратянинг харакатчанлигмни рооклантирмила
пм,1 . - 39
Ш БОБ, ТОВУШЛАРНИ ТУГРИ ТАЛАФФУЗ ЭТИШГА
КАРАТИЛГАН УВИНЛАР. . 44 томушларни нуткка оид Уйинлар . 44

Download 2,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish