massaalmashinuv xossalariga ega, ulardan saqlash ob`ekti sifatida don uchun
issiklikutkazuvchanlik, haroratutkazuvchanlik va termonamutkazuvchanlik katta
Issiklikutkazuvchanlik. Don massasining past issiklikutkazuvchanligi uning
organik tarkibi bilan tushuntiriladi. Don massasi xajmining anchagina qismini
20
egallagan xavo har yomon issiklik utkazuvchidir. Don massasi issiklikutkazuvchanlik
koeffitsienti 0,13 dan 0,2 Vt/m*oS gacha tebranadi.
Don massasi namligining ma`lum miqdorgacha olishi bilan uning
issiklikutkazuvchanligi har ortadi. Birok umuman olganda issiklikutkazuvchanlik
pastligicha kolaveradi.
Haroratutkazuvchanlik. Haroratutkazuvchanlik tadkik qilinayotgan materialda
harorat o`zgarish tezligi, uning issiklikinertsion xususiyatlarini aniklaydi. Don
massasi past haroratutkazuvchanlik koeffitsienti bilan baxolanadi va shuning uchun
katta issiklik inertsiyasini namoyon qiladi. Don massasining haroratutkazuvchanlik
koeffitsienti 1,7*10-7 dan 1,9*10-7 m2/s gacha bo`lgan oralikda tebranadi.
Konduktiv
issiklikalmashinuv
rejimida
don
massasining
past
haroratutkazuvchanligi
kuyidagi
tajriba
yordamida
isbotlangan.
Past
issiklikutkazuvchanlikka ega bo`lgan idish (shisha, chinni, yog`onchdan yasalgan)
uzining 1/3 qism balandligigacha xona haroratli don bilan tuldiriladi. Sungra bu don
ustiga xuddi shuncha xajmli 85o S haroratgacha isitilgan don har solinadi. Idishning
bush kolgan ustki qismi har xona haroratiga ega bo`lgan don bilan tuldiriladi. Tajriba
davomida don massasi haroratini ulchash shuni ko`rsatdiki, kizdirilgan O`RTA
katlamdan issiklik konvektsiya yuli bilan asosan yuqorigi kavatda joylashgan
donlarga uzatiladi. Pastki katlamda joylashgan donlar esa sekin va kam darajada ki-
ziydi.
Ishlab
chiqarish
sharoitlarida
don
massasini
saqlashda
past
haroratutkazuvchanlik munosabati bilan issiklik yuqori katlamlardan kuyi
katlamlarga juda sekin tarkaladi. SHuning uchun har uyumning O`RTA katlamidagi
harorat uzok muddat mobaynida uzgarmay turadi. SHunday qilib, biz yozda
siloslarda saqlanayotgan donning sekin kizishini kuzatsak (past haroratlar donning
O`RTA va kuyi katlamlarida saqlanadi), kish kirishi bilan esa donning sekin sovushi-
ning guvoxi bulamiz (yozgi issiklik saqlanadi).
Don
massasining
saqlanish
nuktai
nazaridan
past
issiklik-
va
haroratutkazuvchanlik har ijobiy va har salbiy ahariyatga egadir.
Past issiklik- va haroratutkazuvchanlikning ijobiy ahariyati shundan iboratki,
bu narsa to`g`ri tashkil qilingan saqlash rejimida xatto yoz paytida har past haroratni
saqlab kolishga imkon beradi. Past harorat don massasida kechadigan barcha
fiziologik jarayonlar (nafas olish, mikroorganizmlar, kanalar, xashoratlar va
boshqalarning hayot faoliyati)ni sekinlashtiradi yoki tuxtatib kuyadi. SHunday qilib,
don massasini sovuk yordamida konservalash imkoniyati tugiladi.
Past issiklik- va haroratutkazuvchanlikning salbiy ta`siri shundan iboratki, don,
mikroblar, kana va xashoratlarning yashashi uchun kulay sharoit yaratilganda, ular
aktiv hayot faoliyatini kechirishadi va ajralib chikkan issiklik miqdori don massasida
saqlanib koladi. Bu narsa uz navbatida haroratning oshib uz-uzidan kizish
jarayonigacha olib kelishi mumkin.
Termonamutkazuvchanlik.
Harorat
gradienti
asosida
namlikning
harakatlanishiga termonamutkazuvchanlik deyiladi. Bu xodisa natijasida issiklik
okimi bilan birgalikda namlik don massasining ancha sovuk katlam yoki
uchastkalariga kuchib utadi. Namlik migratsiyasi jarayoni kuyidagi tajriba yordamida
namoyish qilinadi: bunda don namunasi kamissiklikutkazuvchi materialdan yasalgan
kopkogi va tagi bulmagan tsilindr ichiga solinadi. TSilindr shunday urnatilishi
21
kerakki, bunda uning yuqori qismi issiklik manbaiga ulangan issiklikni yaxshi
utkazadigan plastinkaga ulansa, pastki qismi esa xuddi shunaka fakat sovuklik
manbai ulangan plastinka ustiga kuyiladi. Vakt utishi bilan tsilindrdagi donning
namligi kavatmakavat tekshiriladi.
Ko`p sonli tajribalar shuni ko`rsatadiki, namlik issiklik okimi bo`yicha
harakatlangan. Ko`prok namlik tsilindrning sovuk uchi yaqinida joylashgan don
kavatida tuplansa, tsilindr kizdirilgan qismiga tegib turgan don kavati namligi esa
kamaygan.
Namlikning issiklik okimi yunalishi bo`yicha bunday harakatlanishi xatto
namligi juda kichik bo`lgan don massasida har kuzatiladi.
Don massasining ayrim uchastkalarida issiklik okimi yunalishi bo`yicha
namlikning tomchi-suyuklik, ya`ni suv bugining kondensatlanib kuchish holati ruy
beradi. Bu xodisa ba`zan namlikning
50...70 % gacha kutarilib donning bukishi va oqibatda kukarishigacha olib
keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
